Tímarit lögfræðinga - 01.03.2004, Blaðsíða 77

Samandregnar niðurstöður
Af þeirri umfjöllun fræðimanna, sem að framan er getið, kann að reynast erfitt að
draga saman skýrar reglur um heimildir félagsins til að takmarka ábyrgð sína, enda telja
margir þeirra það í raun útilokað. í VSL er ekki að finna leiðbeiningar um hvar draga
skuli mörk milli þeirra skilmálaákvæða sem skýra ber með hliðsjón af ófrávíkjanlegum
reglum laganna annars vegar og (leyfilegra) hlutlægra takmarkana á ábyrgð félagsins
hins vegar. Rétt er þó að geta þess að í 2. og 3. mgr. 10. gr. VSL er að finna ákvæði sem
varða beinlínis skilmálaákvæði sem innihalda samkvæmt orðalagi sínu hlutlæga ábyrgð-
artakmörkun, en varða í raun háttsemi vátryggingartaka og ber að túlka með hliðsjón af
reglum laganna um rangar upplýsingar við samningsgerð.87 Að öðru leyti hefur löggjaf-
inn hins vegar eftirlátið réttarframkvæmd nánari útfærslu og afmörkun gildissviðs hinna
ófrávíkjanlegu reglna VSL. Flestir þeir fræðimenn sem um efnið hafa fjallað eiga það
sammerkt að líta á álitaefnið út frá orðalagi ófrávíkjanlegra reglna FAL og þeim skil-
yrðum um sök (vátryggingartaka, vátryggðs eða annarra) sem reglumar setja jafnan fyr-
ir því að félagið losni úr ábyrgð. Að öðru leyti byggja skoðanir þeirra að miklu leyti á
sanngirnissjónanniðum gagnvart vátryggingartaka og vátryggðum, en síður á dóma-
framkvæmd, enda ekki um auðugan garð dómaframkvæmdar að gresja svo sem áður
greinir.
Af framangreindri umfjöllun má samt sem áður leiða nokkur meginsjónarmið sem
styðjast má við. Telja má eðlilegt að taka fremur mið af efni og tilgangi viðkomandi
skilmálaákvæðis en orðalagi þess, og að sama skapi að horfa til afleiðinga ákvæðisins
sé það skýrt eftir orðanna hljóðan. Megintilgangur ófrávíkjanlegra reglna VSL er að
vemda vátryggðan á þann hátt að hafi hann aðeins sýnt af sér einfalt gáleysi fái hann
fullar bætur sé hvorki um brot gegn varúðarreglum né aukna áhættu að ræða. Sú meg-
inregla hlýtur að verða ráðandi við mat á skilmálaákvæðum sem ætlað er að takmarka
ábyrgð félagsins.
í skilmálum er stundum gert að skilyrði fyrir ábyrgð félagsins að hinu vátryggða sé
haldið vel við, í þjófnaðartryggingu að reiðhjól séu læst og í innbrotsþjófnaðartryggingu
að gluggar fasteignar séu lokaðir. Eins og getið var hér að framan hafa fræðimenn
stundum talað um dulbúnar hegðunarreglur í þessu sambandi, en með því er átt við
skilmálaákvæði sem orðuð eru líkt og um hlutlæga ábyrgðartakmörkun sé að ræða en
fela hins vegar í sér vísun til tiltekinnar hegðunar vátryggðs.88 Þegar bomar em saman
reglur VSL um rangar upplýsingar við samningsgerð, um það þegar vátryggingarat-
burðinum er valdið af ásetningi eða gáleysi og reglur laganna um aukna áhættu og var-
úðarreglur, kemur í ljós samsvörun á milli þeirra eins og áður er nefnt. Við skoðun má
sjá að allar setja þær nokkrar skorður, hver á sinn hátt, við frelsi félagsins til að tak-
marka ábyrgð sína þegar takmörkunin veltur í raun á huglœgri afstöðu (góðri eða vondri
trú, vanrækslu, vangá, sök o.s.frv.) vátryggingartaka, vátryggðs, þess sem tryggður er,
eða þeirra sem þeir verða að þola samsömun með.89 Vilji félagið bera fyrir sig skilmála-
ákvæði, sem felur í sér skírskotun til huglægs mælikvarða á hegðun þessara aðila, má
telja líkur til þess að viðkomandi skilmálaákvæði verði ekki beitt nema að fullnægðum
87 Nánar verður rætt um 3. mgr. 10. gr. VSL í köflum 3.5, 3.9.3 og 4.5.
88 Schmidt, (1943), bls. 190; Selmer, bls. 191 og NOU 1983:56, bls. 76.
89 Sjá einnig í þessu sambandi Thorning Hansen: „Kan selskabet betinge sig ansvarsfrihed nár
forsikringsbegivenheden ikke kan tilregnes forsikringstageren?" NFT 1951, bls. 340 og Lyngsd,
0994), bls. 32.
71