Tímarit lögfræðinga - 01.03.2004, Síða 27

sem leiðir af hinu lögbundna sektarlágmarki laga nr. 42/1995.36 Við mat á þessu
atriði kann þó að skipta máli hvort og þá að hvaða marki dómstólar telji sig geta
farið niður fyrir sektarlágmark sömu laga á grundvelli refsilækkunarheimilda,
t.d. með stoð í ákvæðum 1.-9. tölul. 1. mgr. 74. gr. hgl.37
4. STJÓRNSKIPULEG LAGAÁSKILNAÐARREGLA OG TENGSLIN
VIÐ LÝÐRÆÐI
4.1 Staða grunnreglunnar sem stjórnskipulegrar lagaáskilnaðarreglu
Ákvæði 1. mgr. 69. gr. stjskr. áskilur að refsiheimildir styðjist við ákvæði í
settum lögum. Stjómarskrárákvæðið hefur samkvæmt þessu að geyma stjórn-
skipulega lagaáskilnaðarreglu á tilteknu sviði réttarins.38 Slík lagaáskilnaðar-
regla felur eðli máls samkvæmt í sér nokkra takmörkun á gildi annarra réttar-
36 Sjá H 1997 2446, H 1997 3419, H 1999 524, H 1999 544, H 1999 550, H 2000 2387, H 2000
3387, H 2000 4141, H 29. mars 2001, nr. 18/2001, H 6. desember 2001, nr. 308/2001, H 13.
desember 2001, nr. 319/2001, H 2. október 2003, nr. 27/2003, H 9. október 2003, nr. 112/2003,
og H 11. desember 2003, nr. 111/2003.
37 Sjá Jónatan Þórmundsson: „Rökstuðningur refsiákvörðunar“, bls. 14-15. Samkvæmt orðalagi
ákvæða 1. mgr. 109. gr. laga nr. 90/2003 um tekjuskatt og eignarskatt, 1. mgr. 40. gr. laga nr.
50/1988 um virðisaukaskatt, og 1. mgr. 30. gr. laga nr. 45/1987 um staðgreiðslu opinberra gjalda,
sbr. 1.-3. gr. laga nr. 42/1995, skal sá, sem brýtur gegn ákvæðum þessum, aldrei greiða lægri fésekt
en tvöfaldri skattfjárhæð. í athugasemdum greinargerðar með frumvarpi því er varð að lögum nr.
42/1995 segir hins vegar að „[þarj sem um margfeldissektir [sé] að ræða [sé] yfirleitt ekki ætlast til
að almennar refsilækkunarheimildir séu nýttar til þess að færa sektir niður fyrir það lögbundna
lágmark sem [þar er] lýst. Slík lækkun [sé] þó sjálfsagt heimil í hreinum undantekningartilvikum.
Aðrar refsiákvörðunarreglur, svo sem sú regla að hafa hliðsjón af greiðslugetu sökunautar eða
efnahag, sbr. 51. gr. hegningarlaga, eiga oft ekki við og stundum alls ekki“, sjá Alþt. 1994-1995,
A-deild, bls. 2486. (Skál. höf.) í H 1999 2645 var með tilliti til þess að orðalag laga nr. 42/1995
væri „afdráttarlaust" ekki fallist á að ákvarða fésekt þannig að farið væri niður fyrir lögbundið
lágmark með stoð ( 1. mgr. 51. gr. hgl. í dómi Hæstaréttar, H 2000 2387, virðist í fyrsta og eina
skiptið hafa verið fallist á að beita refsilækkunarheimild 8. tl. 1. mgr. 74. gr. hgl. og ákveðið að fara
niður fyrir sektarlágmark 1. mgr. 40. gr. laga nr. 50/1988, sbr. 3. gr. laga nr. 42/1995. Um þetta atriði
segir í dóminum: „Við ákvörðun refsingar ákærða [G] verður haft í huga að brot hans fólust
eingöngu í vanskilum en ekki í vanrækslu á skilum skýrslna eða rangfærslum. Þá hafði höfuðstóll
skattskuldarinnar verið greiddur að fullu fyrir útgáfu ákæru. Fram hefur komið hjá ákærða að hann
hafi tekið persónulegt lán til þeirrar greiðslu. Með vísan til 8. tl. I. mgr. 74. gr. almennra hegn-
ingarlaga þykir við þessar aðstæður mega fara niður fyrir sektarlágmark 1. mgr. 40. gr. Iaga nr.
50/1988“. Sjá hér hins vegar H 2. október 2003, nr. 27/2003, þar sem ekki var fallist á að beita 8.
tölul. 1. mgr. 74. gr. hgl. í ljósi þess að ákærði hafði „að langmestu leyti" innt greiðslur af hendi
„löngu eftir gjalddaga". í H 9. október 2003, nr. 112/2003, féllst Hæstiréttur ekki heldur á að fara
niður fyrir hið lögmælta sektarlágmark með vísan til „3. mgr. 74. gr. enda bar [ákærða] að kynna
sér þær reglur, sem giltu um starfsemi sem hann rak í atvinnuskyni". Hér er væntanlega átt við 3.
tölul. 1. mgr. 74. gr. hgl.
38 Sjá um hugtakanotkun Páll Hreinsson: „Lagaáskilnaðarregla atvinnufrelsisákvæðis stjómar-
skrárinnar". Líndæla, Sigurður Líndal sjötugur 2. júlí 2001. Hið íslenska bókmenntafélag.
Reykjavík (2001), bls. 399-421. Sjá einnig Kjartan Bjarni Björgvinsson: „Verðleikar laganna -
lagaáskilnaðarregla mannréttindasáttmála Evrópu og afstaða hennar til íslensks réttar". Ulfljótur. 3.
tbl. 56. árg. (2003), bls. 353-403.
21