Tímarit lögfræðinga - 01.03.2004, Side 113

4.2 Ökuskírteini
Það skilmálaákvæði, sem hvað mesta athygli og umræðu hefur fengið á
Norðurlöndum í gegnum tíðina, er jafnan að finna í skilmálum ökutækjatrygg-
inga og slysatryggingar ökumanns og kveður á um að félagið sé laust úr ábyrgð
vegna tjóns eða slyss sem verður þegar ökumaður ökutækis hefur ekki gilt öku-
skírteini.217 Orðalag slíkra „ökuskírteinisákvæða“ er ekki alls staðar það sama
á Norðurlöndunum, en ákvæðið er þó jafnan orðað sem hlutlæg ábyrgðartak-
mörkun.218 Heimfærsla dómstóla á ákvæðunum var ekki sú sama á Norðurlönd-
unum áður fyrr, en hefur breyst í átt til samræmingar á síðustu áratugum.
Þannig var slíkt ákvæði talið hlutlæg takmörkun á ábyrgð félagsins í dómi í U
1928:322 (HD) og svo virðist einnig hafa verið gert í NRT 1963:1164 (NH).219
Dómstólar í Danmörku hafa hins vegar í nýrri dómum talið slík ákvæði til var-
úðarreglna og þarlendir fræðimenn eru almennt sammála um að telja beri þau
varúðarreglur í skilningi FAL.220
Því má velta fyrir sér hvort eitthvað í eðli „ökuskírteinisákvæða“ geri það að
verkum að rétt sé að telja þau til varúðarreglna í skilningi VSL.221 Af orðalagi
þeirra er ekki að sjá að þau leggi beinar skyldur á vátryggðan eða kveði á um
217 1 dæmigerðum vátryggingarskilmálum fyrir kaskótryggingu ökutækja hér á landi er ákvæðið
orðað þannig undir yfirskriftinni: „Félagið bætir ekki tjón sem verða kann á ökutækinu með þeim
hætti eða við þær aðstæður sem hér eru tilgreindar": „Þegar ökumaður hefur ekki gilt ökuskírteini
fyrir ökutækið og notkun þess“. í dæmigerðum vátryggingarskilmálum fyrir lögboðna ábyrgðar-
tryggingu ökutækja er að finna sambærilegt ákvæði, sem heimilar félaginu endurkröfu í þeim til-
vikum er félagið hefur greitt bætur fyrir tjón sem vátryggður á ekki rétt á vátryggingarvemd gegn,
þegar hann hefur ekki öðlast réttindi til að aka ökutækinu eða misst þau réttindi.
218 í Svíþjóð var t.d. áður gert að skilyrði þess að félagið væri laust úr ábyrgð að vátryggður sjálf-
ur hefði ekið án ökuskírteinis eða gefið leyfi sitt til slíks aksturs. Ákvæðið veitti þannig vátryggð-
um vemd með skilyrðinu um vitneskju hans. Á hinn bóginn var ekki gerð krafa um orsakasamband
á milli aksturs án ökuskírteinis og tjónsins til þess að félagið yrði laust úr ábyrgð, sbr. Hellner,
(1955), bls. 57.
219 Dómurinn í NRT 1963:1164 (NH) er reifaður í kafla 3.3. Við lestur hans skal hafa í huga að
samkvæmt ákvæði því, sem til skoðunar var, var skilyrði þess að félagið væri laust úr ábyrgð að
eiganda bifreiðarinnar eða þeim sem ábyrgð bar á henni, hafi verið eða mátt vera Ijóst að ökumað-
urinn hafði ekki ökuskírteini. Ákvæðið er því mildara í garð vátryggðs en ella og veitir vátryggð-
um sambærilega vemd og 51. gr. VSL. Hefur ákvæðið enda verið talið gilda eftir orðanna hljóðan
í Noregi. sbr. Andresen o.fl.: Bilansvaret (1990), bls. 137.
220 Sbr. t.d. Sindballe. (1948), bls. 111: Drachmann Bentzon og Christensen, (1952), bls. 125
og 294; Sorensen, (1990), bls. 196 og (2002), bls. 196, 199-200 og 373 og Lyngso, (1992), bls.
233 og (1994), bls. 298 og 688. Rétt er að nefna að í nokkmm af eldri dómum í Danmörku var því
hafnað að „ökuskírteinisákvæði" hefðu gildi eftir orðanna hljóðan, sbr. U 1927:751 (0LD) (öku-
maður hafði ekki ökuskírteini); U 1931:670 (HD) (ökumaður hafði ekki ökuskírteini); U 1941:589
(VLD) (bifreið ekið af hótelstarfsmanni sem ekki hafði ökuskírteini); U 1951:765 (HD) (ökumað-
ur hafði gleymt að endumýja ökuskírteini sitt) og U 1967:292 (HD) sem reifaður verður síðar í
kafla 4.2. í öllum dómunum var félagið dæmt til greiðslu vátryggingarbóta þar sem vátryggður var
ekki talinn bera sök á því að reglum skilmála var ekki fylgt.
221 Sbr. athugasemd Amljóts Bjömssonar um skilmálaákvæði innbrotsþjófnaðartryggingar sem
kvað á um að inngangar og gluggar skyldu vera tryggilega lokaðir og læstir: „Ákvæðið er í eðli sínu
varúðarregla ...“, sbr. Arnljótur Björnsson, (1986), bls. 68.
107