Uppeldi og menntun - 16.02.2007, Blaðsíða 39

39
ANNA ÞÓRA BALDURSDÓTTIR, VALGERÐUR MAGNÚSDÓTTIR
hluta þess tíma yfir á starfstíma skólans. Þetta hefur án efa áhrif á það hvernig þeir
skynja vinnuálag sitt, en í rannsókninni tilgreindu kennarar tímaskort oftast sem helsta
álagsþátt í starfi sínu. Þeir geta ekki endilega borið sig saman við vinnufélaga sína eins
og þeir geta sem vinna á sömu skrifstofunni með sama reglulega vinnutímann. Af-
staða þeirra til þess að vinnutími verði fastari í skólanum var ótvírætt neikvæð.
Í ljósi þess vinnuálags, einkum tímaskorts, sem kennarar segjast finna fyrir eru
ástæður til að kanna hvort ætlaður sé nægilegur undirbúningstími fyrir næsta skólaár,
bæði eftir að skóla lýkur að vori og áður en hann hefst á ný að hausti. Velta má fyrir
sér hvort breytingar á skipulagi þar að lútandi gætu breytt afstöðu kennara til mikils
vinnuálags á starfstíma skólanna. Einnig má velta fyrir sér hvort vinnutími kennara
sé orðinn það samþjappaður að þeim finnist vinnuálag yfir veturinn of mikið án þess
að í raun sé verið að sprengja umsaminn tímaramma. Áhugavert er að skólayfirvöld
kanni þessa þætti og viðhorf kennara mun nánar en hér var gert og noti niðurstöður
til að stuðla að aukinni vinnugleði.
Framangreindar niðurstöður sýna að fimm af starfsumhverfisþáttunum sex hafa sitt
að segja um tilfinningaþrot, þ.e. vinnuálag, sem er þeirra áhrifamestur, umbun, starfs-
samfélag, sanngirni og gildismat. Fjórir þeir síðast töldu valda einnig hlutgervingu,
en einungis þátturinn gildismat hefur áhrif á starfsárangur. Tveir af stjórnunarþátt-
unum fimm, þ.e. samskipti og samstaða, hafa áhrif á tilfinningaþrot og hlutgervingu
og þar bætist verkstjórn við. Enginn stjórnunarþáttanna hefur hins vegar marktæk
áhrif á starfsárangur. Samkvæmt þessu hefur vinnuumhverfið veruleg áhrif á tilfinn-
ingaþrot og hlutgervingu en lítil á starfsárangur.
Hvernig er hægt að nota þessar niðurstöður til að viðhalda vinnugleði og vinna
gegn kulnun? Rannsóknir sýna að margar leiðir hafa verið reyndar, svo sem streitu-
stjórnun, slökun, tímastjórnun, sjálfsstyrking, hugræn meðferð, þjálfun í félagsfærni,
liðsefling og fleira (Maslach, Schaufeli og Leiter, 2001). Allt er þetta hugsað til að efla
kennarana sem einstaklinga og hefur stundum reynst sýna mælanlegan árangur gegn
tilfinningaþroti en sjaldnast gegn hlutgervingu og minnkuðum starfsárangri. Rann-
sóknir eru tiltölulega fáar, viðmiðunarhópa hefur skort sem og langtímamælingar.
Maslach og félagar benda einnig á að bæði þurfi að beina sjónum að einstaklingunum
og starfsumhverfinu þegar ráðist er gegn kulnun. Stjórnendur þurfi að breyta ein-
hverjum af þáttunum sex í starfsumhverfinu en það dugi ekki endilega til, heldur
þurfi einnig að koma til nauðsynleg hæfni einstaklinganna og jákvæð viðhorf. Við-
eigandi endurmenntunar geti verið þörf. Samkvæmt því væri t.d. gagnlegt að vinna
með starfsumhverfisþættina til að draga úr vinnuálaginu sem kennurum finnst þeir
búa við. Mætti hugsa sér að skoða ofan í kjölinn vinnuframlag og samsetningu verk-
efna, ekki síst hjá þeim sem vinna flesta undirbúningstíma. Allt að sjö undirbúnings-
tímar að jafnaði á dag er óneitanlega mikill tími og hlýtur að sprengja vinnuramm-
ann. Svo mikill undirbúningur vekur spurningar um faglega hæfni og tilfinningalegt
ástand viðkomandi kennara. Þá má einnig hugsa sér að athuga áherslur kennaranna
og skólastarfsins og skilvirkni í vinnubrögðum, svo dæmi séu nefnd. Það að und-
irbúningstími sé marktækt breytilegur eftir aldursstigum vekur upp spurningu um
mismiklar kröfur skólans til kennara eftir aldursstigum.