Uppeldi og menntun - 16.02.2007, Blaðsíða 196

196
orða sé gefin. Vilji maður vita hvað orð merkir getur maður flett því upp, til dæmis
í orðabók eða fræðibók. Þetta er hluti af orðræðu pósitívismans sem enn ríkir yfir
hugum fólks í vestrænum heimi. Pósitívisminn gefur sér að heimurinn sé kortleggj-
anlegur, að það sé hægt, með rannsóknum og fræðimennsku, að kortleggja hann, vita
hvernig allt er í raun og veru. Hugsmíðahyggja er af allt annarri rót. Samkvæmt henni
er maðurinn höfundur tilverunnar. Ekki í þeim skilningi að hann hafi skapað heiminn
og náttúruna heldur í þeim skilningi að hann hafi skapað sögur og orðræðu um heim-
inn og náttúruna og sjálfan sig í leiðinni. Og við lifum og hrærumst í þessum sögum
og orðræðu, meðvitað eða ómeðvitað.
Hún: Ég er ekki alveg viss um að ég fylgi þér. Sjáðu til, ég er að reyna að berja saman
einhverja starfskenningu, hvernig best sé að hugsa um kennaramenntun. Þú talar bara
um sögur og orðræðu! Hvað ertu að reyna að segja mér?
Ég: Ég er að reyna að segja við þig að menntun, og þá um leið kennaramenntun,
snýst fyrst og fremst um sögur og orðræðu. Að læra að kenna er að verulegu leyti fólgið
í því að átta sig á því að það eru til ýmsar sögur og ýmiss konar orðræða um skólastarf,
nám og kennslu. Heimspekingurinn Karl Popper hafði einu sinni á orði að við værum
fangar eigin skilningsramma eða framework eins og hann kallaði það. Með þessu
átti hann við að með því að lifa í tilteknu samfélagi lokist maður inni í þeim sögum
og þeirri orðræðu sem þar tíðkast. Þær verða Sannleikurinn með stóru S-i, heimurinn
eins og hann er í raun og veru. Frá unga aldri grípum við upp orð og talshætti og sögur
um flesta hluti, meðal annars um það hvað það merkir að vera manneskja, hvernig
fólk hugsar og hvernig það lærir. Bruner kallar slíkar sögur alþýðukenningar í bók-
inni The Culture of Education og telur einsýnt að þær móti öðru fremur athafnir kenn-
ara í skólastofunni. Þegar kennaranemi kveður dyra í kennaranámi er hann yfirleitt
gegnsýrður af slíkum alþýðukenningum um skólastarf, fangi þeirrar orðræðu sem
hann hefur alist upp við. Að auki hefur hann fyrir sér myndir úr skóla sem harmónera
við slíkar kenningar, til dæmis kennarann sem stendur uppi við töflu og talar yfir
nemendum sínum. Vandi kennaranemans felst í því að komast út úr þessu fangelsi
sem menning hans hefur búið honum, átta sig á því að það gefst öðruvísi orðræða um
skólastarf sem hann getur rannsakað í því augamiði að víkka og dýpka og efla hugsun
sína og eygja þar með nýja möguleika í starfi með nemendum sínum. Hlutverk þitt,
eins og ég skynja þetta, er fyrst og fremst fólgið í því að hjálpa kennaranemunum þín-
um að losna úr fangelsinu. Þá er líklegra en ella, tel ég, að þeir þroski með sér hugsun
og starfshætti sem gefa nemendum þeirra aukið rými til að hugsa og möguleika til að
menntast.
Hún: Takk fyrir spjallið! (Brosir)
Hafþór Guðjónsson er
dósent í kennslufræði
við Kennaraháskóla Íslands
V IÐHORF