Uppeldi og menntun - 16.02.2007, Qupperneq 68

68
HVERNIG RÆTT IST SPÁ IN?
anna. Beitt var aðferðinni beinum fyrirmælum (Direct Instruction; DI4) (Engelmann og
Carnine, 1991) til að frumkenna (leggja inn) ný þekkingaratriði, sem voru málhljóð
íslensku bókstafanna og blöndun þeirra. Frumkennslunni var fylgt eftir jafnharðan
með hnitmiðaðri færniþjálfum (Precision Teaching; PT) (Lindsley, 1972) til að æfa flæði
og öryggi í lestrinum og til að mæla hversu vel frumkennslan hafði skilað sér (White,
1986). Lestrarkennslan var þjónusta sem veitt var samkvæmt beiðni foreldra nemand-
ans og var stefnt að því að nemandinn yrði tæknilega læs.
Í alþjóðlegu samhengi má með nokkurri einföldun segja að tekist sé á um tvær meg-
instefnur í lestrarkennslu. Í höfuðdráttum er deilt um það hvort gagnlegra sé að kenna
lestur með orðaaðferð (sight words) og út frá merkingu tungumálsins (whole language)
(Daniels, Zemelman, og Bizar, 1999), eða með því að byggja kennsluna á eindum við-
fangsefnisins, svokallaðri hljóðaaðferð (phonics) (Lundberg, 1994). Nánari umfjöllun
og yfirlit um röksemdir fyrir hvorri stefnu fyrir sig sem og greining á notagildi þriðju
leiðarinnar, að blanda orðaaðferð og hljóðaaðferð saman (balanced reading) (Pressey,
1999), eru utan ramma greinarinnar. Hér skal þó bent á að þegar fjallað er um hljóða-
aðferð í lestrarkennslu getur það þýtt a.m.k. tvennt sem þar af leiðandi er ekki „sjálf-
krafa“ sambærilegt. Lestrarkennslan sem hér verður lýst og hljóðrænn undirbúningur
hennar fól í sér samtengjandi ferli frá hinni smæstu eind – málhljóðinu, hljóðungnum
(phone) og upp í stærri, samsettar heildir, þ.e. atkvæði, orð og setningar. Sú leið gengur
í gagnstæða átt við það sundurgreinandi ferli sem nú tíðkast. Þar er unnið út frá stærri
heildum, þ.e. setningum og fjölkvæðum orðum, niður í smærri einingar; fyrst atkvæði
og áfram niður í stakar eindir -hljóðungana (Ásthildur Bj. Snorradóttir og Valdís B.
Guðjónsdóttir, 2001).
Aðferðirnar bein fyrirmæli og hnitmiðuð færniþjálfun hafa þróast hvor í sínu lagi
í meira en fjóra áratugi. Fáar kennsluaðferðir ef nokkrar hafa verið rannsakaðar jafn
rækilega og bein fyrirmæli, og er ljóst að hún ber af öðrum skoðuðum aðferðum um
mældan árangur nemenda (Slocum, 2004). Hnitmiðuð færniþjálfun er hins vegar ekki
kennsluaðferð í hefðbundinni merkingu, heldur þjálfunar- og mælitækni sem skapað
hefur verðmætan banka haldbærra gagna um árangur í kennslu (Kubina, Morrison og
Lee, 2002). Eftir kennslu með beinum fyrirmælum á nemandinn að geta framkvæmt
rétt það sem verið var að kenna honum. Og eftir hnitmiðaða færniþjálfun, sem kemur
í beinu framhaldi, á nemandinn að hafa hina nýju kunnáttu á hraðbergi, þ.e. að geta
beitt henni án þess að þurfa að hugsa sig um fyrst. Reynslugögn um lestur sem sýna
nákvæmni og hraða eftir slíka kennslu eru allrar athygli og skoðunar verð.
Ekki veit höfundur til þess að DI–PT tvennan hafi áður verið notuð til að kenna
lestur á íslensku.
Bein fyrirmæli (Direct Instruction; DI)
Bein fyrirmæli einkennast af gagnvirku ferli og fylgja líkaninu sýna – leiða – prófa (model
– lead – test). Í hverri umferð byrjar kennarinn á því að kynna eitt afmarkað atriði
4 Direct Instruction er skrásett vörumerki á tiltekinni kennsluaðferð, sérhönnuðu kennsluefni og
námskrá. Í kennslunni sem hér er lýst er aðeins átt við framkvæmd kennslunnar en hvorki nám-
skrá né námsefni, þar sem slíkt efni hefur enn ekki verið gefið út á íslensku.