Hugur - 01.06.2011, Síða 27

HuGUR | 23. ÁR, 2011
s- 25-33
Henry Alexander Henrysson
Natura docet
Inngangur að þema
I
Þegar maður tekur við ritstjórn fræðitímarits er freistandi að láta fyrsta heftið
- a.m.k. hvað þemað varðar - snúast um áhugasvið manns sjálfs. Þema Hugar
fyrir árið 2011 er einmitt dæmi um þetta.1 Eg hef um nokkurt skeið velt fyrir mér
margræðni náttúruhugtaksins. Jónas Hallgrímsson lýsti þessari margræðni á þann
veg að hugtakið gæti hvort sem er vísað til „eðlis skapaðra hluta“, „heimsaflanna
sem ráða mynd og eðli hlutanna" eða hinnar „sýnilegu veröldu, það er að skilja
allt hið líkamlega með öflum sínum og eðli“.2 Þessum inngangi er ætlað að kynna
mögulegan skilning á hugtakinu „náttúra“ sem byggir á þessari margræðni í stað
þess að láta hana flækjast fyrir sér. Innganginum er sldpt í fjóra hluta. Fyrsta
atriðið sem ég dreg fram er hvernig náttúruhugtaldð kemur fyrir hjá Descartes
og Spinoza og hvernig spurningarnar sem vakna við að kynna sér nálgun þeirra
hafa leitað á mig. Því næst skoða ég afstöðu Humes til hugtaksins með það fyrir
augum að kanna hvort hugmyndir hans um náttúruna hafi mögulega einhvern
samhljóm með skoðunum rökhyggjumanna sautjándu aldar. í þriðja hlutanum
dreg ég fram það sem ég tel vera siðferðilega vídd hugtaksins og að lokum leitast
ég við að svara því hvort skilningur heimspeki nýaldar á náttúruhugtakinu eigi
erindi við samtímann.
Hugtakið „náttúra" er í samtímanum, a.m.k. í íslensku, annað hvort notað yfir
1 Þessi inngangur er byggður á erindi sem ég flutti í málstofunni Náttúra á Hugvísindaþingi 2011,
en tilefni málstofirnnar var einmitt þema Hugar — timarits um heimspeki 2011. Birni Þorsteinssyni
og Eyju Margréti Brynjarsdóttur þakka ég skemmtilega samveru í málstofunni og við undirbún-
ing hennar. Eg vil einnig þakka þeim úr hópi áheyrenda sem báru fram áhugaverðar spurningar
sínar. Mestar þakkir fær Jakob Guðmundur Rúnarsson doktorsnemi fyrir góðar athugasemdir
og hvatningu. Flest af því sem kemur fram í þessum inngangi hefur verið mér hugleikið eftir
samræður mínar við leiðbeinanda minn til doktorsprófs John Cottingham. Ef eitthvað vit er í því
sem á eftir fer er eins víst að það komi frá honum.
Jónas Hallgrímsson ^989:3.
2