Hugur - 01.06.2011, Síða 30

28
Henry Alexander Henrysson
ingar af líkum orsökum, og öfugt, er svo nauðsynleg lífi allra manna, að
hinni seinvirku skynsemi vorri með sínar skeikulu rökfærslur er tæpast
treystandi fyrir henni. Skynseminnar gætir líka lítt fyrstu bernskuár vor
og þegar best gegnir er henni hætt við að skjöplast og mistakast. Það
samrýmist betur háttbundinni visku náttúrunnar að tryggja svo nauð-
synlega hugarstarfsemi með því að fela hana einhverri eðlishvöt [...].
Eins og náttúran hefur kennt oss að beita höndum og fótum, án þess
að gefa oss þekkingu á þeim vöðvum og taugum sem valda hreyfingum
útlimanna, eins hefur hún rótfest í oss eðlishvöt sem stýrir huganum svo
að hugsun vor sé í samræmi við framvindu ytri fyrirbæra [,..]14
Náttúruskilningur sumra þeirra sem telja sig merkisbera arfleifðar Humes
fylgir hinsvegar ekki ávallt þessum anda. Náttúruhyggja Humes sem leggur fyrst
og fremst áherslu á manninn sem hluta náttúrunnar hefur vikið fyrir náttúru-
skilningi sem leggur áherslu á náttúruna sem viðfangsefni andspcenis manninum.
Margir síðari tíma raunhyggjumenn hafa einbeitt sér að því að skoða náttúruna á
þann hátt að ekki megi undir neinum kringumstæðum gera ráð fyrir að náttúran
eigi erindi við okkur: hún er bara þarna. Allt annað er talið vera argasta frum-
speki; jafnvel þegar vísun til „visku náttúrunnar" á einungis að vera einhvers konar
myndlíking. Náttúruleg fyrirbæri koma okkur bara fyrir sjónir eins og þau koma
okkur fyrir sjónir. Og þau eiga einungis að vera viðfangsefni svokaflaðra raunvís-
inda eða þess sem af nokkru yfirlæti er kaflað „náttúruvísindi“.15
Annað atriði úr heimspeki Humes hefur svo einnig þróast á afar sérstakan hátt
í hugsun þeirra sem kenna sig við raunhyggju. Þar á ég við tilhneiginguna til þess
að gera siðfræði að einhvers konar sálarfræði, sem best sé að nálgast með leiðum
raunvísinda.16 Þá eru „skyldur“ og önnur frumhugtök siðfræðinnar skýrð með vís-
un í kenndir og hneigðir. Siðferðilegur veruleiki er þá útskýrður líkt og svengd og
þorsti. Mannleg náttúra er ekkert annað en líkamleg - sem á þá að vera samheiti
við „náttúruleg" - ferli. Hume var vissulega sjálfur forgöngumaður kenninga um
að siðferði væri ekkert annað en hugurinn að teygja anga sína út til náttúrunnar
og umhverfisins, en eins og ofangreind tflvitnun ber með sér er náttúran sem
hann vísar til ekki nauðsynlega eins þögul og afskiptalaus og hún er talin vera í
heimspeki hans.17 Hún er einnig sjálf uppspretta gilda okkar.
14 Hume 1988: 125. Rannsókn á skilningsgáfunni, sérstaklega 12. kafli, geymir vissulega einnig dæmi
þar sem Hume gerir minna úr hinni náttúrulegu afstöðu sem er laus við nauðsynlega heim-
spekilega íhugun. Hann virðist hins vegar, líkt og Descartes,gera greinarmun á því þegar náttúran
blasir við okkur og því þegar hún er virk í þekkingu okkar.
15 Grein Eyju Margrétar Brynjarsdóttur „Að skoða náttúru til að skoða náttúru“ lýsir hvernig að-
ferðir svokallaðra náttúruvísinda, þ.e. tilraunaaðferðin, er stöðugt að ryðja sér til rúms í heimspeki
til þess að takast á við viðfangsefni sem hingað til hafa verið „hugleidd í hægindastólnum“.
16 Sjá grein Svavars „Stóísk siðfræði og náttúruhyggja“, en þar ræðir hann ítarlega um margs konar
gagnrýni á náttúruhyggju í siðfræði nútímans.
17 Sbr. hin kunnu orð Humes (2001:112): „the mind has a great propensity to spread itself on exter-
nal objects.“