Hugur - 01.06.2011, Síða 69

67
Stóísk siðfrœði og náttúruhyggja
en allt það sem hún ann upphaflega. Og með námi og skynsemi kemst hún að
þeirri niðurstöðu að hér hvíli æðstu gæði manneskjunnar sem ber að lofa og leita
þeirra sjálfra vegna.“32
Þeir skilgreina góðleika sem „hag eða ekki annað en hag“. Þannig vilja þeir sýna
samsemd góðleika og farsældar. Sem hagur er góðleiki ekkert annað en dyggð og
dyggðug breytni. Aftur er þetta samsamað fullkominni skynsemi og fullkomlega
skynsamlegum athöfnum. Góðleiki er ekki annað en hagur að svo miklu leyti sem
hann vísar til ýmissa þátta sem fela nauðsynlega í sér dyggð og skynsemi, svo sem
sannrar vináttu og þeirra góðu geðsmuna sem einkenna dyggðuga manneskju.
Dyggð manneskju felst í því að hún býr yfir góðleika. Stóumenn útskýrðu hana
sem ákveðna kunnáttu, ekki ólíkt Sókratesi, sem þeir sögðust leita til í þessu
máli sem flestum öðrum. Að ofan var útskýrt að fullkomnun skynseminnar felst
i skilningi á samhljóman og skipan náttúrunnar. Samfara þessum skilningi er
skipan eigin lífs í samræmi við skipan náttúrunnar. I þessari skipan felst sam-
ræmi manneskjunnar við náttúruna. Skipanin krefst stöðugleika, skynsamlegrar
samkvæmni og óbreytileika, ónæmis fyrir áföllum. Eins og samsemd dyggðar
og skynsemi gefur til kynna er dyggðin kunnátta í því að lifa, listin að lifa, sem
gerir manneskjunni kleift að breyta ávallt eins og hún á að breyta á grundvelli
þekkingar hennar á skynsemi náttúrunnar. Fyrst dyggð er fullkomin skynsemi,
dugar hún til farsældar. En þar sem dyggð er kunnátta sem felst í vitsmunum hins
fullkomlega skynsama vitrings, töldu stóumenn að hafi manneskjan eina dyggð
hljóti hún að hafa allar. Einstakar dyggðir eru óaðskiljanlegar. Eigi vitringurinn
að breyta dyggðuglega og þá skynsamlega við allar aðstæður, hlýtur hann að sldlja
skipan náttúrunnar. Krýsippos sagði: „Allar dyggðir sem eru þekkingar- og kunn-
attugreinar eiga sameiginlegar frumforsendur og eitt og sama markmið [...]. Þess
vegna er ekki hægt að skilja þær að. Því hver sem hefur eina hefur þær allar, og
hver sem breytir í samræmi við eina breytir í samræmi við allar. Munurinn á þeim
felst í sjónarhorni þeirra."33
Það skiptir öllu máli fyrir stóumenn að sýna fram á að skynsamleg breytni,
°g þá breytni í samræmi við náttúruna, sé það sama og dyggðug breytni. Þess
vegna verða þeir að finna bein tengsl á milli náttúrulegra frumhvata manneskj-
unnar sem hún fæðist með og þroskast og dyggðanna sjálfra. Það er hlutverk
kenningarinnar um eignun að útskýra þessi tengsl. Þannig verður þekkingarþráin
tnanneskjunni náttúruleg og breytist í dyggðina visku ef skynsemin fúllkomn-
ast. Samvinnudyggðin réttlæti, sem lítur til náungans, þroskast síðan náttúrulega
úr náttúruhvötum manneskjunnar. Hófsemi (eða einhvers konar sjálfstjórn:
oracppooúvr], illþýðanlegt orð) og hugrekki virðast vera nauðsynleg sldlyrði þess
að réttlæti og viska þroskist. Hér skiptir ljóslega höfuðmáli að dyggðirnar eru
oaðskiljanlegar. Engin manneskja er réttlát ef hún er ekki hófsöm. Þannig halda
stóumenn því fram að „náttúran leiði okkur til dyggðarinnar11.34
Það kemur ekki á óvart að löstur felst í fávisku og ósamkvæmni. Og eins og
32 Um endimörkgóðs og itls 3.20-21.
33 Stobajos 2.63.
34 Díogenes Laertíos 7.87.