Hugur - 01.06.2011, Page 93

Endurheimtfegurðarinnar á tímum náttúrunnar
9i
er gert út af við fegurðarhugtakið með því að leggja það áð jöfnu við einstaklings-
bundinn smekk sem sé afstæður. Vissulega er fegurð háð aðstæðum vegna þess
að við skynjum eitthvað sem fallegt í tilteknum aðstæðum og annað sem ófag-
urt eða ljótt. Fegurð er bundin tískum og menningarstraumum. Engu að síður
skiptir okkur máli að meta fegurðargildi hluta og í því samhengi er hægt tala um
jákvæð eða neikvæð fagurfræðileg gildi, líkt og Berleant gerir.1 Markmið okkar er
að komast að því hvað liggur til grundvallar jákvæðum fagurfræðilegum gildum.
Ekki til þess að leiða fram einhver viðmið um smekk - slík viðmið eru skilyrt af
stund og stað - heldur til þess að lýsa kjarna þess sem gerist þegar við upplifum
eitthvað sem fallegt.
I öðru lagi höfnum við andstæðu viðhorfi, þ.e. þeirri hugmynd að fegurð sé
hlutlæg, hana sé hægt að skynja á fjarlægan, hlutlausan hátt í gegnum skilningar-
vit sjónar og heyrnar (sem eru nátengd skynseminni og trufla ekki hugann með
h'kamleika sínum eins og lykt og snerting gera), hana sé hægt að mæla og ákvarða
í gegnum formúlur sem ákvarða rétt hlutföll, form og áferð sannrar fegurðar. Feg-
urð einskorðast að okkar mati ekki við hlutlæga eiginleika verks eða viðfangs
heldur felst hún í gæðum aðstæðna sem við skynjum og gera okkur kleift að
staðhæfa að okkur finnist eitthvað fallegt.
Kynlegfegurð og erótík
I þriðja lagi hefur hugmyndin um fegurð, sem hefiir í heimspekikenningum verið
tengd hinu kvenlega, sæta og krúttlega, verið vandkvæðum bundin. Bæði vegna
þess að hún einkennist af vanmati á hinu fagra og lítillækkun þess sem hefur
hefðinni samkvæmt verið talið einkenna kvenleika. Fegurð og kvenleika hefur frá
upphafi nútíma fagurfræði á 18. öld verið stillt upp sem pari sem myndar and-
stæðuna við hið háleita og karlleika.2 Þessari hugmynd fylgir sú mýta að fegurð
sé frekar ómerkilegt aukaatriði, skraut á yfirborðinu sem veldur krúttlegri, grunn-
hygginni ánægju; fegurð er eitthvað sem konur eiga að eltast við, en hæfir ekki
sönnum karlmanni. Samkvæmt Kant er hugur kvenna fagur en þær eru ófærar
um að hafa innsýn í það sem hið háleita opinberar. Þess vegna hafa þær takmark-
aða getu til þess að fatta hinar siðferðilegu víddir mikillar listar og stórbrotinnar
uáttúru.3 Fegurð skilin á þennan hátt er hugsanlega ein ástæða þess að listfræð-
ingar telja fegurð ekki það sem list gengur aðallega út á. Fegurð er í besta falli
aukaafurð vel heppnaðs listaverks, en ekki aðalsmerki þess. Listsköpun gengur
m.ö.o. ekki út á að skapa listaverk sem á að vera fagurt. Samkvæmt útbreiddum
skilningi í samtímalist er hlutverk listaverks miklu fremur að hjálpa okkur að sjá
hluti og veruleika í nýju og athyglisverðu ljósi. Þessi skilningur er ólíkur fornum
hugmyndum um hlutverk lista sem var ætlað að skapa eftirmynd af náttúrunni
1 Berleant 2010:155.
2 Kant 1764/2004.
3 Klinger 1997.