Hugur - 01.06.2011, Page 94

92
Guðbjörg R. Jóhannesdóttir og Sigríður Þorgeirsdóttir
og hlutum og helst á þann hátt að myndefnið birtist í fegurra og glæstara ljósi í
Ustaverkinu.
Hin meinlausa hugmynd um fegurð sem finna má í fagurfræði Kants er útvötn-
uð þegar haft er í huga að heirnspekihefðin býr að dómi Grace Jantzen einnig yfir
annarri og öllu meira ögrandi hugmynd um fegurð.4 Þessi hugmynd um fegurð
hefur verið bæld í sögu vestrænnar heimspeki en hún er þarna samt, en þetta er
fegurð sem er einnig tengd kvenleika, en allt öðrum og mun hættulegri kven-
leika. Jantzen bendir á að viss togstreita hafi einkennt fegurðarhugtakið þegar
litið er yfir sögu heimspekinnar. Bæði Agústínus og Platon gerðu sitt ítrasta til
þess að færa fegurðina af sviði líkamleikans - hinnar líkamlegu skynjunar - og
yfir á svið andans. Tenging fegurðarinnar við líkamann var þeim eitur í beinum.
Hvers vegna? Hina sönnu rót þessarar hræðslu við líkamleika fegurðarinnar telur
Jantzen felast í ótta við kyngervi, kynverund og annarleika. Það sem Ágústínus
og Platon óttuðust voru tengsl fegurðar við líkamann og kynverund. I platonskri
heimspeki er þessi fegurð tengd girnd á unglingnum, en færist yfir á kvenmann-
inn í hinni kristnu heimspeki Ágústínusar. Fegurðin verður að hinni freistandi,
tælandi og hættulegu fegurð kvenlíkamans. Slík fegurð getur kveikt slíka logandi
þrá að það veldur þráhyggju eftir því að eignast og komast yfir viðfang fegurð-
arinnar. Ágústínus ályktaði að það gerði að verkum að menn leiddust út í að
tilbiðja fegurðina en ekki guð.
Ágústínus og Platon gerðu sér grein fyrir því að eitt helsta einkenni fegurðar er
að hún dregur okltur til sín, hún hefur aðdráttarafl sem vekur þrá innra með okk-
ur. Þessa innri þrá tengdu þeir helst við kynferðislegann losta eða við Eros. Feg-
urð er samkvæmt þessum skilningi það sem skapar kynferðislega þrá. Af þessum
ástæðum er skiljanlegt að Ágústínus og Platon hafi viljað aðskilja fegurðarupp-
lifunina frá líkamanum - þeim var annt um fegurð og vildu halda í hana, en til
þess að geta það var nauðsynlegt að sniðganga líkamleikann og þá sterku þrá sem
honum fylgdi. Niðurstaðan varð því sú að fegurð eigi að vísu rætur sínar í skynjun
(og þar með líkama), en það eru einungis sjón og heyrn sem færa okkur fegurð,
en ekki lykt og snerting. Við sltynjum ekki fegurð með öllum líkamanum, heldur
skynjum við hana úr fjarlægð, í gegnum þau skilningarvit sem kalla ekki á nálægð
og líkamlega snertingu. Eins og kemur fram í Samdrykkjunni getur aðeins auga
sálarinnar séð hreina fegurð, „ómengaða af mannlegu holdi“ (2iie).
Aftenging fegurðarinnar við líkamleikann og erótíska þrá kemur ekki síður
skýrt fram í samræðunni Fœdrosi. Þar er gengið út frá þeirri reynslu sem hvað
oftast er tengd upplifun og skynjun fegurðar, nefnilega gæsahúðinni. Fegurð er
skynjuð þegar við hrífumst svo að við fáum gæsahúð. Sálinni sem skynjar hið fagra
er líkt við fugl sem hún á eitt sinn að hafa verið (Fædros 251). Sálin hefur hinn
fagra unglingspilt fyrir hugskotssjónum (sem var girndarviðfang hinna hómó-
erótísku forngrísku heimspekinga). Rætur vængjanna á sálarfuglinum tútna út og
gæsahúð myndast. Fjaðrirnar sperrast og reynslunni af hinu fagra er áfram lýst
með myndmáli ris getnaðarlims, fullnægingu og losun. Þar sem sálin er hins vegar
4 Jantzen 2004,88 o.áfr.