Hugur - 01.06.2011, Page 139

Ritdómar
r37
sjaldnast lagður til grundvallar þegar
kemur að umræðu og ákvarðanatöku um
náttúruvernd og nýtingu. Fagurfræðileg
gildi hafa jafnan verið tahn of huglæg og
afstæð til þess að nokkurt vit sé í að reyna
að leggja mat á þau. I kaflanum „Vald og
verðmæti“ íjallar Olafur um þá mæfl-
kvarða sem vestrænar þjóðir eru vanar að
miða við þegar talað er um framfarir:
Þeir mælikvarðar sem lagðir eru á
framfarir eru gjarnar tæknilegir: fram-
farir í lagningu akvega eru mældar með
tommustokk og gráðuboga, meiri hag-
vöxtur er gjarnar hafður til marks um
bætt lífskjör og meiri neysla er höfð til
marks um betra flf. En slíkir mælikvarð-
ar eru blindir á ýmis gildi sem liggja
mannlegri tilveru til grundvallar og
ýmsar forsendur sem náttúrlegt líf
manna byggist á (65).
Fagurfræðileg gildi eru dæmi um slík
gildi sem hefðbundnir mælikvarðar eru
blindir á. Slík gildi er ekki hægt að mæla
með gráðuboga eða reikna út með form-
úlum - til þess að draga þessi gildi fram í
dagsljósið er þörf á að huga að reynslu
okkar af náttúrunni - reynslu eins og
þeirri sem Ólafur Páll lýsir í tveimur síð-
ustu köflum bókarinnar; reynslu eins og
þeirri sem Páll Skúlason lýsir í Hugleið-
ingum við Oskju.
Til þess að slík reynsla og þau gildi
sem við hana eru tengd fái að eiga þátt
í mati á verðmætum náttúrunnar þarf
að brjóta niður þá múra sem hafa verið
byggðir utan um hefðbundna mælikvarða
og verðmætamat. Allt það sem hægt er að
mæla á „hlutlægan“ hátt og meta til fjár
telst til gildrar þekkingar á því hvað telst
verðmætt í náttúrunni, en það sem ekki er
hægt að mæla og setja upp í graf telst ekki
til gildrar þekkingar. Ölafur nefnir hvern-
ig málflutningur náttúruverndarsinna
hefur verið dæmdur sem ómarktæk til-
finningarök - málflutningur sem byggir
á fagurfræðilegu gildi náttúrunnar og til-
vistargildi hennar (því gildi sem hún hefur
óháð áhrifum hennar á velferð og hags-
muni manna) er sagður vera ómarktækur
vegna þess að hann vísar til gilda sem ekki
er hægt að mæla á vísindalegan hátt en
eru ekki síður mikilvæg þegar kemur að
lífsgæðum okkar og velferð. Það að ekki
sé mark takandi á tilfinningarökum telur
Olafur vera rökleysu:
Góð rök fyrir tiltekinni niðurstöðu eru
þau rök sem styðja niðurstöðuna. Að
tveir einstaklingar elski hvor annan,
geta verið góð rök fyrir því að þeir búi
saman. Að tilteknum manni líði vel í
sumarbústaðnum sínum, geta verið góð
rök fyrir því að hann dvelji sem lengst í
bústaðnum. Munurinn á góðum rökum
og slæmum ræðst ekki af því hvort rök-
in vísa til tilfinninga eða ekki. Það eru
til góð tilfinningarök og slæm tilfinn-
ingarök, rétt eins og það eru til góð og
slæm rök sem ekki vísa til tilfinninga.
Að afgreiða eitthvað sem tilfinningarök
er yfirleitt til marks um grunnhygli
frekar en málefnaleg tök. Menn blása á
eitthvað sem tilfinningarök vegna þess
að þeir veigra sér við því að takast á við
rökin (13).
Staðreyndin er sú að það sem hefur verið
afgreitt sem ómerk tilfinningarök er ein-
mitt það sem virðist skipta almenning á
Islandi mesm máh. Þetta kemur m.a. fram
í athugasemdum Faghóps I í skýrslu um
gerð Rammaáætlunar um verndun og
nýtingu vatnsafls og jarðvarma.5
Ástæða þessarar veiku stöðu fagur-
fræðilegra gilda er að þau eru talin of
huglæg og afstæð, þau byggja jú á hug-
lægri reynslu og því virðist eðilegt að telja
að það sé engin leið til þess að komast að
hlutlægri niðurstöðu um fagurfræðilegt
gildi náttúru.
En á sama tíma og þessu er haldið fram
- að fagurfræðileg gildi sé ekki hægt að
meta á hlutlægan hátt - eru flestir sam-
mála um að ákveðnir staðir, til dæmis
Gullfoss og Geysir, séu þannig gerðir að
öllum finnist þeir fallegir. Þetta er helsta