Helgafell - 01.09.1944, Blaðsíða 22

180
HELGAFELL
vart Alþingi og ríkisstjórn. Ráðherrar munu að vísu bera ábyrgð á raeðum,
sem hann flytur opinberlega á vegum ríkisins, og erindum til annarra þjóð-
höfðingja, en ekki er ósennilegt, að hann geti í eigin nafni sent Alþingi
ávörp um stórmál, þótt núverandi stjskr. geri ekki ráð fyrir því. Nákvæmar
reglur verða tæplega settar í stjórnarskrá, en almenningsálitið mun verða
að girða fyrir misnotkun.
Það er í raun og veru mikill kostur hér á landi, að forsetinn fær aðstöðu
til að standa utan við hin mörgu deilumál líðandi stundar. Hann getur litið
á málin óháður, og mun geta með fordæmi sínu og fortölum stuðlað að því
að skapa heilbrigðar venjur, samræmi og festu um embættaveitingar og
önnur stjórnarstörf. Á þann hátt getur forsetinn orðið einingartákn þjóðar-
innar inn á við, líkt og hann er gagnvart öðrum ríkjum. Mikið er undir því
komið, að hann nemi hin réttu hlutföll í skiptum sínum við erlenda þjóð-
höfðingja og sendimenn þeirra, virðuleik án yfirlætis og lipurð án smæðar-
kenndar. Embætti forsetans verður í þessu efni aldrei örðugt manni, sem
skilur hina aldagömlu þrá íslendinga eftir sjálfstæðu menningarlífi og kann
að skoða hvert útlent fyrirbrigði frá sjónarmiði íslenzkrar nytsemi.
Þjóðkjörinn forseti verður aldrei ,,hágöfgi“ eða ,,hæstvirtur“ hér á
landi. Hann rækir starf sitt rétt, ef hann verður fremstur á meðal jafn-
ingja.
Dómsvaldið væri rétt að aðskilja betur framkvæmdarvaldinu en verið
hefur undanfarið hér á landi. Það er gömul krafa íslenzk, að lögmenn ,,hafi
eigi sýslur“. Hér er lagt til, að dómarar gegni ekki framkvæmdarvaldsstörf-
um, og þarf að vera bert af stjórnarskránni. Að öðru leyti yrði skipun dóms-
valdsins ákveðin með lögum eins og tíðkazt hefur. Lögsagnarumdæmi mættu
vera mun færri en nú er. Vegna þess, að hér er gert ráð fyrir, að hinir reglu-
legu dómstólar fái að sumu leyti víðtækara vald og vandasamari úrlausnar-
efni samkv. nýju stjórnarskránni, er einsætt að tryggja þarf sem rækileg-
ast sjálfstæði dómaranna. Þeir skulu skipaðir ævilangt, og verða ekki flutt-
ir úr einu embætti í annað nema í sambandi við venjulegan frama.
Ef dómstig verða aðeins tvö, eins og nú, er nauðsynlegt, að Hæstiréttur
sé skipaður fimm dómurum hið fæsta, og tveim föstum varadómurum að
auki, er taki þátt í meðferð stærri mála, en starfi að öðru leyti í forföllum.
Hæstaréttardómarar, einn eða fleiri, þurfa að hafa sérþekkingu í stjórnlaga-
fræði, sökum þess, að á dómnum mun hvíla sú þýðingarmikla skylda að
kveða á um stjórnskipulegt gildi löggjafar og yfirvaldsráðstafana, en lík-
legt má telja, að sívaxandi hlutdeild ríkisvaldsins í athafnalífi landsins skapi
Hæstarétti aukin verkefni fyrst um sinn, og ekki er gert ráð fyrir sérstök-
um dómstólum til að fjalla um framkvæmdarvaldságreining. — Fjölskipun
Hæstaréttar og fjölbreytt þekking dómaranna er ekki síður nauðsynleg vegna