Helgafell - 01.09.1944, Blaðsíða 88

246
HELGAFELL
sérhvern mann. Náttúruauðæfi, þekk-
ing og kraftar til þess að reisa nýjan
menningarheim eru til í ríkum mæli,
en þó búum vér við sífelldar hættur,
manndráp, skort og volæði. Ef al-
menningur hefði skilning á þeim tæki-
færum, sem vísindin bjóða, þótt ekki
væri nema að einhverju leyti, mundi
fólk sýna ljósari vott skynsamlegrar ó-
þolinmæði vegna ástandsins eins og
það er og vera færara um að breyta
því. Af þessum ástæðum þarf að
s\ýra vísindin, útskýra þau í nýju ljósi,
þar sem stefnt sé að því að sýna fram
á sambandið milli þeirra og breytilegr-
ar rásar atburðanna. Héðan af er al-
veg tilgangslaust að gæða mönnum á
vísindunum sem eins konar myndasögu
um fegurðartöfra og leyndardóma al-
heimsins og náttúrunnar. Fólk hefur
þegar fengið nóg af slíku; þær aðferðir
eru arfur frá þeim tímum, er gengið
var að öryggi einstaklingsins sem vísu
og friðsamlegir rekstrarhættir samfé-
lagsins þóttu sjálfsagt mál. Almenn-
ingur sættir sig sem eðlilegt er mjög
illa við þá tilhugsun nú á tímum, að
iðkendur ,,hreinna“ vísinda séu að
leita að einhverjum fjarlægum smá-
munum um seinfærar og afviknar slóð-
ir, meðan verið er að sprengja um-
heiminn í tætlur. Ekki bætir það um,
að flugvélar, fallbyssur, skriðdrekar og
önnur slík tortímingartæki virðast
vera þau vísindaafrekin, sem hæst ber.
En hvað sem þessu líður, þá er víst,
að vísindamönnunum sjálfum er það
fjarri skapi nú orðið, að litið sé á störf
þeirra sem hrein-akademíska og hlut-
lausa leit að sannleikanum einvörð-
ungu, samfara virðulegu tómlæti um
árangurinn af uppgötvunum þeirra.
Enda hafa vísindin verið annað og
meira nú um langt skeið. Þau eru orð-
in órjúfandi þáttur í iðnaðarframleiðslu
og jarðyrkju, þau halda við heilbrigði
manna, þeirra gætir æ meir í viðskipta-
rekstri og almennum stjórnarháttum.
Aðferðir og hugmyndakerfi vísind-
anna móta í meginatriðum hugsana-
og athafnalíf manna á vorum tímum.
Hraðinn í þróun vísindanna veldur
mestu um það, hversu örðugt leik-
mönnum er að ná tökum á þeim. Á
síðustu fimmtíu árum, eða tuttugu ár-
um öllu heldur, hefur orðið ,,innri“
bylting í vísindum, ef svo mætti segja.
Herbert Reed er á alveg réttri leið, er
hann rekur feril hliðstæðra byltingar-
hreyfinga í listum og vísindum í 1.
kafla Aldahvarfa, en að mínum dómi
gengur hann þar þó feti framar en
skyldi. Þótt vísindi 20. aldar hvíli
traustlega á þeim undirstöðum, er
lagðar voru á 19. öld, er 20. öldin með
alveg sérstæðum einkennum. 1 raun-
inni er byltingin, sem nú hefur orðið í
vísindunum stórum mikilvægari en sú,
er þar varð í lok 18. aldar.
Fjögur ákaflega mikilsverð fram-
faraspor voru stigin í vísindunum rétt
fyrir aldamótin. Fyrst má telja \vant-
uml^enninguna, sem gert hefur mönn-
um skiljanlega gerð og hætti frum-
einda og sameinda og þannig brúað
bilið milli efnafræði og eðlisfræði. 1
öðru lagi hefst þá lífefnafrœðin, sem
leitt hefur í ljós afar margbrotinn, en
þó skiljanlegan, efnafræðilegan grund-
völl lifandi líkama, og jafnframt sýnt
og sannað, að hér sé um stórum mik-
ilvægara viðfangsefni að ræða en ytri
lögun og hreyfingar, er náttúrufræð-
ingar 19. aldar gerðu sér tíðast um.
Þriðji stórsigurinn var sá, að efnis-
grundvöllur arfgengis fannst í litning-
um frumkjarna. Og í fjórða lagi má
telja þær stórmerku, en lítt skilgreindu,
framfarir í hátternisrannsóbnum á
mönnum og dýrum. En þær eru nú að
mola síðasta virki hugspekinnar, —
þá skoðun að líta á sálina sem sjálf-
stætt hugtak.
Nú ber á það að líta, að þessir sig-
urvinningar, sem í raun réttri eru svo
miklu frjórri en allar aðrar framfarir