Helgafell - 01.09.1944, Blaðsíða 202

360
HELGAFELL
heldur upprunalega greinar af sama stofni, af
sameiginlegri forntungu runnin. Engar menjar
þess máls hafa varðveitzt, en með þeim rann-
sóknaraðferðum, er samanburðarmálfræðingar
beita, hefur þeim tekizt að gera sér allglögga
hugmynd um eðli þess og einkenni og búa til
mikinn fjölda orðróta, sem ætla má með sæmi-
legri vissu, að það hafi haft að geyma. Á máli
vísindamanna er tungumál þetta venjulega nefnt
frumindógermönsk tunga eða indógermanska
(Urindogermanisch, Indo-Germanic), en mál
þau og málaflokkar, er af því eru runnin, indó-
germönsk mál. Að áliti fræðimanna hefur hin
samindógermanska forntunga verið töluð á 4.
árþúsundi f. Kr., en síðan tekið að greinast á
ýmsa vegu.
í riti því, er að ofan getur, færir próf. Alex-
ander Jóhannesson rök að því, að íslenzk tunga
geymi fleiri af hinum indógermönsku orðrótum,
er nú eru kunnar, en nokkurt annað indóger-
manskt mál, að forngrísku einni frátalinni. Er
sú niðurstaða harla merkileg frá sjónarmiði
málfræðinnar.
í annan stað kannar höf. þær indógermönsku
orðrætur, er hann hyggur elztar og frumstæð-
astar, og leitast við að komast að sem örugg-
astri niðurstöðu um eðli þeirra, frummerkingu
og útbreiðslu með athugun og samanburði
allra orða í indpgermönskum málum, sem til
þeirra verða rakin. Er þar geysimikið efni sam-
an dregið og uppruni aragrúa íslenzkra orða
skýrður. Setur hann þar og fram nýjar skýr-
ingar á uppruna sumra hljóðskipta, er mál-
fræðingar hafa eigi orðið á eitt sáttir um,
hvernig skýra bæri.
I sambandi við þessar rannsóknir leitast höf.
við að skýra, hvernig frummaðurinn eða ,,hinn
indógermanski homo sapiens hafi fyrst lært að
tala“ og hvar frumheimkynni hans hafi verið.
Allt frá dögum Forn-Grikkja hafa menn glímt
við hina torráðu gátu, hvernig mannlegt mál
hafi upphaflega orðið til, en fullyrða má, að
enn sé hún með öllu óleyst. Skýringartilraun-
ir höf. eru skemmtilegar og skarplegar og rök-
studdar af miklum lærdómi, en á hinn bóginn
virðist fremur vafasamt, að hin samindóger-
manska forntunga sé svo traustur grundvöll-
ur slíkra rannsókna sem höf. virðist ætla, jafn-
vel þótt þær orðrætur hennar, er elztar virð-
ast og frumstæðastar, séu lagðar til grund-
vallar þeim athugunum. Gildar ástæður eru
til að ætla, að indógermanskan hafi ekki verið
neitt frummál f bókstaflegri merkingu, heldur
tiltölulega mjög fullkomið tungumál, er átt
hafi geysilanga þróun að baki, og því verið kom-
ið óravegu frá upptökum mannlegrar viðleitni
að tjá þarfir sínar, tilfinningar og hugsun í
orðsins formi.
Meðal sagnfræðinga og málkönnuða hafa
komið fram ýmsar kenningar um það, hvar
þjóð sú eða þjóðflokkur, er mælti á hina indó-
germönsku tungu, hafi haft bólfestu. Þýzkir
vísindamenn hafa jafnan haft forystuna í rann-
sóknum á þessu sviði og lagt þar margt merki-
legt til málanna, en eigi mun trútt um, eftir
að hin alræmda þýzka kynþáttakenning kem-
ur til sögunnar, að gætt hafi meðal sumra
þeirra miður vísindalegra og næsta fjarstæðu-
kenndra skoðana á þessum efnum, er lítt horfi
til raungildrar lausnar þessa merkilega við-
fangsefnis. Próf. Alexander hallast að hinni
svonefndu norðvesturkenningu, þ. e. að Indó-
germanar hafi búið í löndunum við sunnan- og
austanvert Eystrasalt, en einn helzti formælandi
þeirrar kenningar er hinn kunni þýzki málfræð-
ingur Hermann Hirt. Hyggur prófessorinn, að
uppruni og merking ýmissa orðróta, er hann
hefur rannsakað mjög nákvæmlega, og mikil
útbreiðsla þeirra í germönskum málum styðji
þá skoðun frekar.
í heild ber rit þetta dugnaði höfundarins og
lærdómi glöggt vitni. Þótt það sé sérfræðilegs
efnis, eru ýmsir kaflar þess þannig úr garði
gerðir, að ósérfróðir menn geta haft þeirra full
not og crflað sér þar margvíslegrar fræðslu um
aðferðir og kenningar samanburðarmálfræðinga.
Ætla má, að það hafi orðið til í sambandi við
samningu íslenzkrar upprunaorðabókar (ety-
mologiskrar orðabókar), er prófessorinn hefur
unnið að um margra ára skeið og verða mun
mikið rit og íslenzkum málvísindum væntan-
lega hinn mesti fengur. Áður hafa birzt eftir
hann a. m. k. sex rit, auk margra ritgerða, er
öll fjalla um íslenzka og norræna málssögu
eða afmörkuð svið hennar.
Steingrímur Pálsson.
Doktorsrit
Bjarnar Sigfússonar
UM ÍSLENDINGABÓK, eftir Bjöm Sig-
fússon. Rvík 1944. Verð: kr. 23—.
Doktorsrit Bjarnar Sigfússonar, Um íslendinga-
bók, er að ýmsu leyti erfiður lestur. Sumt það