Helgafell - 01.09.1944, Blaðsíða 193

BÓKMENNTIR
351
ur að kynnast lífi og list þessa fágæta og stór-
brotna manns, sem hóf sig til æðstu tignar í
heimi fegurðarinnar og sveigði samtíð sína alla
til svo skilyrðislausrar aðdáunar, að hann gat
leyft sér átölulaust að umgangast konunga og
keisara með nákvæmlega sama hispursleysinu
og aðra kunningja sína og samverkamenn.
Séra Helgi Konráðsson á þakkir skildar fyr-
ir það ágæta starf, sem hann hefur leyst af
hendi með samningu þessa prýðilega rits. Það
leynir sér ekki, að hann hefur lagt alúð og
ást við þetta viðfangsefni sitt, og frásögn hans
öll er fjörmikil og lifandi, enda er það áður
vitað, að hann er ritfær í bezta lagi, vandvirk-
ur og smekkvís. A einstaka stað kynni að mega
leita uppi orð, sem gætu bent til áhrifa frá
dönskum heimildarritum, og t. d. finnst mér
Thorvaldsen gera of mikið að því að ,,yjirgeja'
skip sitt í kaflanum, sem fjallar um fyrstu ferð-
ina til Italíu, en það má þó líklegast teljast
hótfyndni að hafa orð á slíku, því að víðast
hvar er málfar höfundarins mjög hreint og
vandað, og stíllinn fallegur og tilgerðarlaus.
Þykist ég mega fullyrða, að þetta fyrsta rit
Helga sé meðal beztu og læsilegustu fræðirita,
sem samin hafa verið fyrir íslenzka lesendur
um langt skeið, og skora ég á höfundinn að
láta hér ekki staðar numið, heldur taka sér
fyrir hendur nýtt verkefni, þegar þessu er nú
lokið.
Utgefandinn Þorleifur Gurinarsson hefur gert
bókina rausnarlega úr garði, og hann virðist
ekki hvað sízt hafa vandað til bandsins, sem
er bæði traust og fallegt. — Þá er þess enn
að geta, að í bókinni eru um þrjátíu myndir
af listaverkum Thorvaldsens, og hefur prentun
þeirra, á sérstökum myndapappír, tekizt með
ágætum.
T. G.
Faðir íslenzkrar læknastéttar
•. •' • • .-V*'. ■ . |
Sveinn Pálsson: ÆVISAGA BJARNA
PALSSONAR. Með formála eftir Sigurð
Guðmundsson, skólameistara. — Árni
Bjarnason, Ak. 1944. 168 bls. Verð: kr.
20—; 32—.
Þessi bók berst ekki mikið á, og er því ekki
ósennilegt, að ýmsum kunni að sjást yfir hana
í gluggum bókabúðanna. Engu að síður er hún
merk.legt rit, og veldur því bæði ævisagan
sjálf og eins formáli Sigurðar skólameistara.
Bjarni Pálsson var einn af öndvegismönnum
Islendinga á átjándu öld, gagnmerkur maður.
Hann ferðaðist um landið og rannsakaði það
með Eggert Ólafssyni, eins og kunnugt er.
En árið 1760 var hann skipaður fyrsti landlækn-
ir á Islandi, og fyrsti læknir. Tók hann sér þá
bólfestu hér að Nesi við Seltjörn, og bjó þar
síðan til banadægurs við mikið annríki. En
Eggert vann úr rannsóknum þeirra og reit ferða-
bókina að mestu. Mér virðist sem Bjarni hverfi
nokkuð svo í skugga Eggerts Ólafssonar og
meira en maklegt sé. Því að ég hygg, að hann
hafi ekki verið öllu óslyngari náttúrufræðingur,
og jafnvel fremri um sumt. En í minnum þjóð-
arinnar nýtur Eggert þess, að hann var karl-
mannlegt skáld og dó hetjudauða. Bjarni Páls-
son geldur hins, að hann sleit sér út í erfiðu
embætti. Slíkt er ekki sögulegt, né heldur hitt
að deyja úr flogaveiki fyrir aldur fram. Aldrei
verður það þó af skafið, að Bjarni Pálsson er
,,annar höfuðfaðir íslenzkrar náttúrufræði, fað-
ir íslenzkrar læknastéttar og íslenzkrar heilbrigð-
isbaráttu af hálfu þjóðfélags og ríkis“, eins og
Sigurður Guðmundsson segir í formála sínum.
Þetta virðist þó lítt hafa verið metið í öndverðu,
og telur Sveinn Pálsson orðstí Bjarna „nær því
gleymdan**, tveim áratugum eftir fráfall hans.
En geta verður þess, að á því árabili barðist
þjóðin við dauðann.
Sveinn Pálsson var um alla hluti bezt til
þess fallinn að rita sögu Bjarna. Hann var
tengdasonur hans og arftaki, bæði sem náttúru-
fræðingur og læknir. I formála sínum segir
Sveinn: ,,Rithátt minn tek ég ecki í forsvar,
en hitt vild’ ég, að maðurinn þekktist til hlít-
ar af sögu minni, þótt ecki fái ég gjört hann
að Engli, né brúkað túngutak sumra, er nú á
dögum rita lífs-sögur“. Enginn þarf að væna
Svein um hlutdrægni, þó að málið væri hon-
um skylt, enda virðist hann hvergi draga fjöð-
ur yfir galla Bjarna, svo sem drykkjuskap hans
á efri árum. Óþarflega löngu máli sýnist varið
til þess að rekja ætt Bjarna. Engu að síður
tekst höfundinum þó að draga upp mynd sögu-
hetjunnar, svo að lesandi hefur fyrir satt, að
hún sé sönn í öllu því, er máli skiptir. Sveinn
Pálsson segir ljóst frá og skipulega. Stíll hans
er léttur og eðlilegur, en málið hreint, eftir
því sem gerðist á hans dögum, enda mun hann
hafa vandað svo vel til sem hann mátti.
Ævisaga Bjarna Pálssonar var rituð árið 1799,
tuttugu árum eftir andlát hans, og prentuð í
Leirárgörðum árið 1800. En ekki hefur hún