Helgafell - 01.09.1944, Blaðsíða 204

362
HELGAFELL
enn ótrúlegra en tíðindi þau, sem Njáll vildi
láta segja sér þrisvar, til þess hann tryði, og
má þó vera, að ekki sé Njála ósannara né
marklausara efni til að heyra en vígstíðindi
þessi voru. Njála er ekki sagnfræði nema að
litlu leyti, en gerð af djúptækustum lífsskiln-
ingi, sem til er í íslendingasögum.
Einar Ólafur Sveinsson hefur brotið svo heil-
ann um smátt og stórt, sem Njálu varðar, að
hann gæti gert þar um margar bækur, ekki
sízt, ef hann fylgir þeirri reglu, sem er góð
latína fræðimönnum, að láta hvert vísindarit
sýna rannsóknarferil sinn, áfanga eftir áfanga,
unz niðurstöður eða niðurstöðuleysi fást. —
Doktorsrit E. Ó. S. um Njálu, 1933, hið fróð-
legasta og vel rökstutt, var mjög eftir þeirri
venju gert, enda þurfti þess. En í þessari bók
hefur höf. bæði sáldað hismi frá kjarna, eins
og aukinn þroski og löng íhugun hefur kennt
honum að gera, og látið vera að rekja rann-
sóknaferil áfangastaðanna á milli.
Fyrsti meginhluti ritsins er um ræturnar að
Njálu, en þær eru margbrotnar. Afburðagott
er dæmi E.Ó.S. um Lómagnúp og Járngrím,
sem gengur út þaðan í draumi Flosa. Svo
flóknar sem rætur þessarar lýsingar eru, má
finna jafnflóknar skáldskaparrætur að nokkr-
um öðrum frásögnum fornsagnanna, t. d. Ing-
ólfsþáttar í sögu Víga-Glúms.
Tveir næstu þættir eru um listaverkið frá
ýmsum sjónarmiðum og um mannlýsingar þess.
E.Ó.S. sér margt, sem menn hafa ekki hug-
leitt. Mannlýsing eins og sú, sem Skammkell
fær í Njálu, verður stórmerkileg, þegar hann
kryfur hana.
Umdeildustu söguhetjurnar, Hallgerður, Skarp-
héðinn og Njáll, eru ræddar vandlega hver í
sínum þætti ritsins þar á eftir. Niðurstöður um
lífsskoðanir og mannshugsjónir Njálu eru leidd-
ar fram í síðasta þætti, og fagnaðarboðskapur
yfirbótar og sátta birtist úr orðum og afdrif-
um Njáls sögu.
Það er kostur á þessari bók, að hver maður
hefur leyfi til að halda sínum sérskoðunum
á Njálu, engu er þröngvað upp á lesandann,
en hann er laðaður til umhugsunar.
Á margan hátt ber ritið Á Njálsbúð merki
þess, að það er ávöxtur langrar íhugunar og
samið af manni, sem er að ná fullum höfund-
arþroska, fengnum með mikilli fyrirhöfn, og
hann hefur víða sýn til allra átta.
B. S.
Hólastóll með hefð og sóma
Brynleifur Tobíasson: HEIM AÐ HÓL-
UM. Skagfirzk fræði IV—V. Sögufélag
Skagfirðinga. Rvk. 1943. 282 bls. Verð:
kr. 30—.
Síðustu árin hefur vaknað mikill áhugi fyr-
ir því að skrásetja sögu einstakra héraða í land-
inu. Hafa þegar komið út margar og fróðlegar
bækur um þetta efni. Skagfirðingar hafa farið
hér myndarlega af stað. Þeir hafa gefið út fjór-
ar bækur um hérað sitt: Landnám f Skaga-
firði, Ásbirningar, Frá miðöldum í Skagafirði og
nú þessa bók, er hér verður getið.
Bókin er í rauninni fyrst og fremst kirkju-
saga, samin um biskupsstólinn á Hólum til and-
láts Brands biskups Sæmundssonar 1201. Fyrst
er stuttur kafli um komu kristindóms í Skaga-
fjörð og höfðingja þá, er þar voru. Þá hefst
saga Jóns Ögmundarsonar og er reynt að gera
ýtarlega grein fyrir áhrifum þeim, er hann varð
fyrir í dvöl sinni erlendis. Yfirleitt er það mik-
ill kostur við bókina, að höfundur gerir sér allt
far um að skýra íslenzk trúmál og kirkjupólitík
í sambandi við stefnur þær, er ríktu á þeim
sviðum hjá nágrannaþjóðum vorum.
Þessi kafli um Jón biskup er merkasti hluti
bókarinnar eins og eðlilegt er. Þá koma æviá-
grip næstu biskupanna, Ketils, Björns og Brands,
og verður ekki annað sagt en að höfundur hafi
komizt vel frá því, í svo takmörkuðu rúmi, er
hann hafði til umráða.
Loks er lýsing staðarins á Hólum. Er þar
skýrt frá landslagi og helztu leiðum, er þangað
^iggja. örnefnum í heimalandi og landkostum.
Er þetta allt fróðlegt, það sem það nær. Gjarn-
an hefði mátt fylgja uppdráttur af Hólum og
nágrenni og eitthvað af myndum af staðnum.
Bókin er fremur vel og liðlega skrifuð. Frá-
gangur er hinn sæmilegasti, nema prentvillur
eru óþarflega margar.
Góð heimildaskrá er í ritinu og nafnaskrá
sömuleiðis.
Hallgrímur Hallgrímsson.