Tímarit Máls og menningar - 01.12.1956, Page 67

HENRIK IBSEN
sem stóð ákærður fyrir rétti fyrir
sprengjutilræði, hafi í varnarræðu
sinni talið Ibsen málsvara evangeli-
ums anarkismans.
Af þeim margvíslegu skýringum á
kjarnanum í verkum Ibsens er sú líf-
seigust er lýsir höfundinum sem
hreinræktuðum einstaklingshyggj u-
manni, manninum sem fór sínar eig-
in götur utan við þjóðfélagið, sem
hataði öll miðlunarmál, ósveigjan-
legum manni afleiðinganna. Þegar
um áratug fyrir aldamótin tileinkaði
íhaldssamt leirskáld, Kristofer Rand-
ers, safn af „baráttukvæðum“ „Hen-
rik Ibsen skáldi einstaklingshyggju,
með virðingu og þakklæti fyrir það
sem hann hefur kennt mér: að yrkja
ljóð og fyrirlíta múginn.“
Á Norðurlöndum var það Daninn
Georg Brandes sem fékk einskonar
einkarétt á „róttækri“ skýringu á Ib-
sen. Brandes orti mikið af sínu eigin
sjálfi inn í Ibsens-mynd sína: Hann
varð sá er fór einförum andlega,
hinn mikli einmana maður, uppreisn-
armaðurinn úr höfðingjastétt.
Friedrich Engels segir í bréfi
(1890) til þýzka rithöfundarins Paul
Ernst sem hafði viljað fara í smiðju
til sósíalismans grand old man útaf
ritdeilum um kvenfrelsi, að hann
hafi aðeins lesið fá af leikritum Ib-
sens, og að hann hafi ekki kynnt sér
norsk vandamál sérstaklega. En sér
hafi virzt, segir hann í bréfinu, að á
síðustu tuttugu árum hafi viðgangur
í bókmenntum orðið svo mikill í
Noregi að hvergi nema í Rússlandi
hafi slíkt átt sér stað á sama tíma.
Engels mótmælir harðlega tilraunum
til að leggja að jöfnu norskan smá-
borgarahátt og þýzka broddborgara
og segir að leikrit Ibsens „endur-
spegli veröld þar sem fólk hafi enn
sjálfstætt lundarfar og framtakssemi
og fari sínu fram, þó það sé nokkuð
einkennilegt í augum útlendinga. Ég
kýs að kynna mér slíka hluti ræki-
lega áður en ég dæmi um þá.“
Engels lítur svo á að verk Ibsens
hafi að bakgrunni norskt þjóðfélag á
19. öld, telur þau sýna sérkennilegt
ástand þessarar litlu þjóðar sem
kemur seint inn í auðvaldsþróunina,
þjóðar með alveg sérstæða sögulega
afstöðu. Ibsen hefur einnig gefið
þetta í skyn. Hann hefur sem sé ráð-
lagt að verk sín væru lesin í réttu
samhengi og byrjað á upphafinu,
æskuverkinu Catilina. Honum hefur
augsýnilega fundizt rithöfundarferill
sinn óslitinn: „Hans skapatónn æ
líktist sjálfum sér,“ eins og prestur-
inn segir í líkræðunni í Pétri Gaut.
Henrik Ibsen var ættaður úr þorp-
inu Skien. Faðir hans var kaupmað-
ur, spekúlant og bruggari og átti
hluti í skipum. Hann sló mikið um
sig og fór á hausinn. Fjölskyldan
hrapaði ofan í lægri stétt. Sonurinn
fékk að reyna margt misjafnt og
kynnast ranghverfunni á norsku
þjóðlífi. Meðan hann var sárfátækur
TÍMARIT MÁLS OC MENNINCAR
161
11