Tímarit Máls og menningar - 01.12.1956, Page 142

TÍMARIT MÁLS OG MENNINGAR
ganga fjöllum hærra, fannst honum sem hún
ætti sér trú, sem væri henni stoð hversdags-
lega og lífsfylling. Hann tók að líta svo á,
að líf það sem vinir hans og samstéttarmenn
lifðu, risti grunnt. Tolstoj fór nú sjálfur að
breytast. Hann myndaði sér lífsskoðun sem
var í ætt við frumkristnina. Allir menn voru
bræður, að áliti hans, og skyldu eiga alla
hluti í félagi. Tolstoj reyndi að semja sig að
þessari nýju lífsskoðun sinni og beitti sér
fyrir líknarstarfsemi og ölmusugjöfum. En
hann komst brátt að raun um, að menn fá
litlu áorkað einir síns liðs. Hann hætti þess
vegna að líta á lífsskoðun sína sem einka-
mál, en taldi sig hafa fundið nýjan sann-
leik, fagnaðarerindi, sem honum var skylt
að boða. Kenningin um bræðralag allra
manna og sameignarfélag varð að kröfunni
um afnám stétta og eignarréttar, grundvall-
ar ríkjandi þjóðskipulags.
Tolstoj vildi ekki heyja baráttuna fyrir af-
námi þeirra þjóðfélagshátta, sem búið var
við, með þeirra eigin vopnum. Með fortölum
og mannkærleika hugðist hann telja rúss-
neska aðalinn á að afsala sér fríðindum sín-
um og auði, en vinna í sveita síns andlitis
við hlið landseta sinna. Skilyrði þess, að
það mætti verða, var, að máður yrði út mun-
ur aðals og almennings. En eins og Tolstoj
komst sjálfur að orði: „Milli okkar, hinna
ríku, og hinna fátæku er ávallt til staðar
múr gervimenntunar, og áður en við getum
hjálpað hinum snauðu verðum við að rifa
hann niður.“ Það, sem bindur þennan múr
öðru fremur saman eru listimar, bókmennt-
ir, myndlist, tónlist og önnur fagurfræði,
sem svonefndir menntamenn hafa sér til
dægrastyttingar. Þessi múr gervimenntunar
verður ekki rifinn niður, meðan til er list,
sem skírskotar aðeins til hluta þjóðarinnar
og einangrar hann. Tolstoj þóttist þá vera
til þess knúinn að setja fram nýja skilgrein-
ingu á listum og vekja athygli á fánýti
þeirra lista, sem aðeins er beint til þeirra,
sem hlotið hafa nokkra þekkingu, er þeir
skilja sjaldnast til neinnar hlítar. Af þess-
um sökum skilgreinir Tolstoj list á þá leið,
að hún verði til, þegar menn „af ráðnum
hug tjá öðmm skynjanir sínar“. Ef menn
skilja ekki, hvað listamaðurinn er að fara,
missir listin samkvæmt því marks, eða með
öðmm orðum er ekki list.
Ritgerð Tolstojs um listimar var sem önn-
ur verk hans fljótlega þýdd á önnur mál, en
var alls staðar illa tekið. Kunnir gagnrýn-
endur hentu gaman að henni og reyndu að
tæta hana sundur. Meðal þeirra fáu, sem
tóku ritgerðinni vel, var leikritaskáldið
Bemard Shaw, sem komið hafði fram á
sjónarsviðið þá fyrir nokkmm ámm og mik-
ill styrr stóð um. En áður en hann tók að
semja leikrit, hafði Shaw getið sér orð sem
gagnrýnandi og málsvari jafnaðarstefnunn-
ar. Þróunarkenningin var honum mjög hug-
leikin og hafði hann fellt hana inn í skoð-
anir sínar á þjóðfélagsmálum. Tilgangur
umbóta í þjóðfélagsmálum var ekki sá einn,
að dómi hans, að auka vellíðan manna og
jafnrétti, heldur jöfnum höndum sá að
stuðla að framþróun mannkynsins. í leik-
ritum sínum haslaði hann völl, þar sem önd-
verðar skoðanir leiddu saman hesta sína,
enda var leiklistin honum tæki til þess að
vinna skoðunum sínum fylgi. En um gildi
listarinnar fór hann þessum orðum: „Virð-
ing listarinnar stendur eða fellur með því,
hvort á rökum er reist tilkall hennar til að
geta þjálfað og skerpt skynjun manna og
gáfur, unz sjón, heyrn, tilfinning, ilman og
bragð verða vísvitandi starfsemi manna, sem
þola ekki ljótleika, hávaða, mishljóma mál-
róm, yfirlæti í klæðaburði og óheilnæmt
loft, en gleðjast af fegurð, tónlist og náttúr-
unni og krefjast, vegna þæginda og velsæm-
is, hreinna og notalegra fata og vandaðra
áhalda, gerðra af hagleik. Þá skal listin
styrkja skilning á mannkostum og hegðan,
236