Tímarit Máls og menningar - 01.12.1956, Side 145

BRÉFASKIPTI
manninum, rétt eins og talaði fyrir munn
guðs. Atvikið, er drykkjuræflamir veltast
um í heyinu og gamli þorparinn hefur þann
unga upp úr ragmennsku sinni og síngimi,
finnst mér búa yfir meiri kynngikrafti en
nokkurt atvik gæti náð, sem einvörðungu
væri reist á rómantískum forsendum. í
Blancho Posnet hef ég á minn hátt fært mér
í nyt þá námu leiklistarefniviðs, sem þér
opnuðuð fyrstur leikritahöfunda nútímans.
Ég ætla mér ekki þá dul, að leiksviðsgild-
ið eitt vaki fyrir mér. Ég aðhyllist ekki sjón-
armiðið „listin listarinnar vegna“, og mundi
ekki lyfta litla fingri til að semja listaverk,
ef ég héldi, að það hefði þann tilgang einn.
Mér hefur aldrei dulizt, að hefðbundnar
leiðir til að temja mönnum heiðvirt lífemi
væm ekki aðeins vitagagnslausar, heldur
öllu fremur skaðlegar, — þær ögra góðum
og greindum mönnum til andófs. Við blygð-
umst okkar fyrir að vera prúðir drengir á
skólaámm okkar, blygðumst okkar fyrir að
sýna samúð og mildi í stað yfirgangs og
hefnigimi, blygðumst okkar fyrir að játa,
að við séum aðgætnar mannverur, en ekki
skeytingarlausir glannar, við blygðumst
okkar í stuttu máli fyrir allt það, sem vera
ætti grundvöllur sjálfsvirðingar okkar. Allt
verður þetta um kennt siðaprédikunum, sem
leggja æskunni lífsreglumar aðeins með
þeim formála, að þær séu skoðanir manna,
sem njóta hvorki trausts né virðingar henn-
ar, og þar eð aldursmunur er mikill skilur
æskan þá ekki aðeins ekki, heldur hlær hún
líka að þeim. Oldungaráðsmanninum Dani-
els tekst aldrei að snúa Blancho Posnet til
trúar; þvert á móti spillir hann honum, af
því að Blancho vill ekki draga dám af bróð-
ur sínum; og ég held að ástæða þess að við
förum ekki að ráðum feðra okkar sé sú, að
við viljum ekki líkja eftir feðmm okkar,
enda er það markmið tilvemnnar, að við
líkjumst guði.
Eins og þér munuð sjá, læt ég Blancho
Posnet setja fram drög að guðfræði minni
og skýringu á tilvist hins illa? Að minni
hyggju er guð ekki ennþá orðinn til; en til
staðar er sköpunarkraftur, sem þrotlaust
berst við að skapa lífveru, búna guðlegri
forsjón og guðlegu valdi, þ. e. að ná fram
til almættis og alvits; og sérhver maður eða
kona, sem fæðist, er ný tilraun til að ná
þessu marki.
Sú kenning, sem nú er haldið á loft, að
fullkominn guð sé þegar til, felur í sér þá
trú, að guð hafi af ásettu ráði skapað sér
óæðri vemr, þótt hann hefði eins vel getað
skapað þær jafn fullkomnar sér. Það er
hryllileg trú. Hún hefur aðeins getað séð
dagsins ljós meðal fólks, sem telur það að
vera mikill eitt og hið sama og hafa kring-
um sig hóp manna, sem standa sér að baki,
— eins og siður er rússneskra aðalsmanna,
— og njóta þeirrar yfirburðakenndar, sem
því er samfara.
Nema því aðeins að við hugsum okkur
guð í sleitulausri baráttu til þess að taka
sjálfum sér fram, til þess að reyna að skapa
við sérhverja fæðingu betri mann en áður,
hugsum við okkur ekkert skárra en almátt-
ugt snobb.
Og ef við aðhyllumst kenninguna um guð,
sem þegar er fullkominn, þá erum við, vegna
tilvistar hins illa, neydd til að gera úr hon-
um djöful ekki síður en guð. Guð kærleik-
ans, ef hann er almáttugur og alvitur, hlýtur
jafnframt að vera guð krabbameins og
flogaveiki. Enska skáldið mikla, William
Blake, endar kvæði sitt „Tígrisdýrið“ á
spumingunni: Var skapandi lambsins líka
skapandi þinn? Hver sá sem játar, að nokk-
uð það sem lifir sé illt, hlýtur annaðhvort
að trúa því, að guð geti af meinfýsni skapað
hið illa eða trúa hinu, að guði hafi orðið á
mörg mistök í tilraunum sínum til að skapa
fullkomna veru. En ef litið er þannig á sem
ég geri, og sem Blancho Posnet kemur að
239