Tímarit Máls og menningar - 01.12.1995, Síða 31

í janúarsólinni á Taívan hvort ekki mætti gefa ljóð Stephans, í mátulegum
skömmtum, sem mótefni gegn þessum andhælislegu kenningum.
Stephan G. Stephansson var síðalningur upplýsingarinnar. Trú hennar á
að skapa mætti altæka siðfræði, altæka þekkingu, var trú hans. Verkefni
upplýsingarinnar er að sönnu ólokið — en er unnt að ljúka því? Sem betur
fer eru enn til heimspekingar, meira að segja á meginlandi Evrópu þar sem
fyrrnefndar kenningar hafa gert mestan usla, sem trúa því að svo sé.23
Aðferðafræði Stephans er lóð á slíka vogarskál. Meðan afbyggjendur á borð
við Derrida segja útilokað að nálgast Veruleikann (með stóru V-i) nema
„skáhallt" gengur Stephan blátt áfram og íjargviðralaust að dyrum veruleik-
ans (með litlu v-i) — veruleika mannheims — og lýkur þeim upp. Meðan
Derrida afbyggir byggir Stephan upp, eftir að hafa rakið sig tO hinna sam-
eiginlegu róta: hins sameiginlega eðlisgrunns.24 Mótefnið sem ég talaði um,
lyfið gegn nýjustu afstæðis- og efahyggjunni, er í raun ekki annað en þetta:
Það er rótarkeimurinn sem lindirnar í skáldskap Stephans bera djúpt neðan
úr þeirri jörð, þeirri náttúru, sem er sameiginleg fóstra okkar allra.25
Aftanmálsgreinar:
* Ég þakka Atla Harðarsyni, Birni Sigurðarsyni, Haraldi Bessasyni og Viðari
Hreinssyni margháttaða aðstoð við samningu þessarar ritgerðar. Sá síðastnefndi
léði mér m.a. handrit að fjórum óprentuðum fýrirlestrum sínum, fluttum við
háskóla vestanhafs: „Praise, Scorn and Sorrow: Western Icelandic Literature
1877-1900“, „The Barnyard Poet — Stephan G. Stephansson (1853-1927)“,
„Pegasus in the Cow Shed, or Heifer Rump Poetics: Stephan G. Stephansson, K.N.
and Guttormur J. Guttormsson“ og „The Philosophy of Integrity: ‘The Icelandic
Academy’, Stephan G. Stephansson, Halldór Laxness and Bill Holm’s Music of
Failure“. Kann ég Viðari bestu þakkir fýrir.
1 (Reykjavík: Mál og menning, 1939). Svigatölur í meginmáli ritgerðarinnar vísa
til blaðsíðna í þessari útgáfu Nordals, þ.á.m. inngangi hans sjálfs.
2 Þroskakostir (Reykjavík: Rannsóknarstofnun í siðfræði, 1992). Um höfuðstef
bókarinnar, sjá nánar bls. 9-12 í „Inngangsorðum“ hennar.
3 Sjá „Einum kennt, öðrum bent“, Ritgerðirll (Reykjavík: Heimskringla, 1960), bls.
152.
4 Sjá t.d. Einlyndi og marglyndi (Reykjavík: Hið íslenzka bókmenntafélag, 1986),
bls. 233.
5 „Efnishyggja og húmanismi Stepháns G. Stephánssonar“, Tímarit Máls og menn-
ingar, 14 (2-3) (1953), bls. 125.
6 Sama rit, bls. 129. Þrátt fyrir andóf sitt gegn löghyggju og hóphyggju, sem hér á
eftir er talið granda hinni marxísku túlkun á heimssýn Stephans, má þó til sanns
vegar færa (eins og Viðar Hreinsson bendir mér réttilega á) að sumt í hugsun
Stephans sé jafnaðarstefnukyns — í víðustu merkingu. Þar má nefha hugmyndir
hans um samfélagslegt jafnrétti, andstöðu gegn arðráni og kúgun og áherslu hans
á vinnuna sem verðgildisuppsprettu og gleðigjafa.
TMM 1995:4
29