Tímarit Máls og menningar - 01.12.1995, Qupperneq 78

Kvikmyndir Lumiére-bræðra, rétt eins og heitin sem þeir gáfu þeim, voru
fyrst og fremst hugsaðar sem lýsing á tilteknum atburðum, stundum svið-
settum en oftast þó einhverju sem þeir rákust á „úti í lífinu“. Hver mynd var
þannig allt að því „bókstafleg11 skrásetning einhvers þess atburðar sem
bræðrunum þótti merkilegur. TÖkuvélinni var stillt upp frammi fyrir at-
burðarásinni, filman látin rúlla lengd sína á enda og ný kvikmynd þar með
komin í safnið. Engu var ofaukið og engu bætt við, hvorki í myndatökunni
né síðar — höfundurinn er því sem næst ósýnilegur í verkinu. Þeir bræður
eignuðust þó fljótlega keppinaut sem fór þveröfuga leið. Sagan segir að það
hafi einkum verið tilviljuninni (eða forsjóninni) að þakka að Georges Méliés
lenti inn á þeirri braut fantasíu og blekkingar sem nafn hans hefur ávallt
síðan tengst en þennan „töffamátt“ kvikmyndanna uppgötvaði galdrakarl-
inn Méliés allsendis óvart.2 „Slysið“ olli hins vegar straumhvörfum í kvik-
myndagerð þess tíma.
Méliés tók sína fyrstu mynd árið 1896 og er því í flokki frumkvöðla
kvikmyndalistarinnar. í fyrstu hermdi hann eftir skrásetningaraðferð
Lumiére-bræðranna en var þó snöggur að snúa við blaðinu eftir „slysið" og
leyfa hugarfluginu að taka völdin. Fantasían má heita einráð í verkum hans
— allt sem kvikmyndagerðarmanninum datt á annað borð í hug gat gerst,
svo framarlega sem tæknin leyfði. Méliés gat því hvort heldur var kafað niður
á 20,000 faðma dýpi eða skroppið til tunglsins, samanber frægustu mynd
hans Le Voyage dans la Lune frá 1902. Þeim Lumiére-bræðrum varð hins vegar
ekki hnikað frá jörðinni, enda vegnaði þeim mjög vel, en þessar ólíku starfs-
aðferðir hafa allar götur síðan kastað fjöreggi kvikmyndarinnar á milli sín.
Þessi stutta umfjöllun um tilurð kvikmyndalistarinnar verður hér látin
duga en áður en lengra er haldið langar mig að nýta „skuggsjána“ til að ræða
örlítið um nafngiftir. Þeirra Lumiére-bræðra er ekki aðeins minnst sem
fyrstu sýningarstjóra kvikmyndasögunnar, þeir gáfu kvikmyndalistinni
einnig nafn.3 Nafngiftin cinéma (með eða án kommu) er dregin af vélinni
fjölhæfu sem bræðurnir skírðu cinématographe, „skrásetjara hreyfingar“,
sem er raunar næstum sama nafn og Edison hafði áður notað. Edison svaraði
fljótlega fyrir sig með nýrri sýningarvél sem kölluð var vitascope eða „sjón-
gjafi lífs“. Þeir Lumiére-bræður og Edison voru þó ekki einir um hituna,
keppinautunum fjölgaði stöðugt og vélum og nafngiftum með. Einn skæð-
asti keppinauturinn var William Dickson, fyrrum samstarfsmaður Edison,
sem árið 1897 setti á markaðinn vél sem hann nefndi biograph eða „skrásetj-
ara lífs“. Ekki veit ég fyrir víst hvort orðin „bíó“ og „bíómyndir" eru þaðan
runnin því tilkynningin um fyrstu kvikmyndasýninguna í Reykjavík (27. júlí
1903) gefur talsvert misvísandi upplýsingar, samanber þá klausu sem hér fer
á eftir:
76
TMM 1995:4