Tímarit Máls og menningar - 01.12.1995, Qupperneq 97

„annars vegar að stuðla að heill almennings og hins vegar að þjóna hags-
munum skjólstæðinga sinna. Sé allt með felldu fer þetta tvennt saman, því
að það er hlutverk hverrar starfsgreinar að styrkja almannahag með því að
gagnast skjólstæðingum sínum sérstaklega. í ljósi þessa blasir við að skylda
[fjölmiðlamanna] er fyrst og fremst við almenning.“ (1991:52-3. Letur-
breyting í frumtexta). í Morgunblaðinu 14. október 1992 segir t.a.m. í
Víkverja um umhverfisþætti sem sýndir voru á Stöð 2: „Vissulega lofar [fyrsti
þátturinn] góðu og var . . . samvinna og samspil, til fyrirmyndar, svo og
kvikmyndatakan, góður texti og vel valin tónlist. Það verður spennandi að
fylgjast með þessari þáttaröð, sem fjallar um efni sem œtti að vera okkur
[íslendingum] öllum ofarlega íhuga — að skila landinu okkar í hendur næstu
kynslóða, jafngóðu eða betra en það var þegar við tókum við því.“ (leturbreyt-
ing mín). Ef marka má þessa tilvitnun þá lýsir hún óskum um hugarástand
sem íslendingar ættu að hafa, en hafa ekki. Að sama skapi mætti ræða um
fjölmarga viðtalsþætti í sjónvarpi sem gerðir hafa verið í gegnum árin s.s.
eins og Maður er nefndur sem sýndur var í mörg ár í Ríkissjónvarpinu. í
þessum þáttum voru dregnir fram á sjónarsviðið „litríkir“ einstaklingar sem
höfðu ýmislegt „fram að færa“ og voru „þjóðlegir" í alla staði. „Hversdags-
maðurinn“ og líf hans átti ekki upp á pallborðið í þeim þáttum og má í
framhaldi af því spyrja hvort fjölmiðlamenn hafi og séu í dag að uppfylla
grundvallar skyldur sínar við skjólstæðinga sína (sem er að upplýsa almenn-
ing um raunveruleikann) með því að framleiða efni sem stendur daglegri
reynslu Islendinga fjarri?
í siðferðilegum efnum reynir íslenski fjölmiðlamaðurinn að vera réttlátur,
óvilhallur, og eins og segir í Siðareglum blaðamanna, forðast allt „sem valdið
getur saklausu fólki, eða fólki sem á um sárt að binda, óþarfa sársauka eða
vanvirðu.“ (Sigurður Kristinsson 1991:183). Ein leið til þess að gegnaþessari
skyldu er að „standa fyrir utan“ líf fólks eða atburði, vera ekki hluti af þeim.
Ef hægt er að tala um staðlaða ímynd fjölmiðlamanns þá er hún eitthvað á
þessa leið: Hann er harður í horn að taka, gagnorður, vinnur hratt, tekur sér
kennivald og áhættur. Hann er jafnframt réttlátur og nákvæmur. (Goodwin
1976:84) Samúð reynist ekki hluti af þessari stöðluðu ímynd sem dregin var
upp. Hefur því raunar verið haldið fram að samúð sé orð sem er andstætt
hefðum í fjölmiðlun. Fjölmiðlamaðurinn á að vera hlutlaus áhorfandi, en
ekki þátttakandi í lífi fólks eða sögulegum atburðum. (Goodwin 1976:83)
Það sem hér um ræðir er baráttan milli samúðar og þátttöku annars vegar
og hlutleysis hins vegar. Dæmi um þessa togstreitu, milli þess að vera
hlutlægur eða hlutdrægur, eru myndir Peter Arnetts úr Vietnam-stríðinu.
Peter Arnett tók myndir af Buddha-múnki árið 1963, sem framdi sjálfsmorð
með því að hella yfir sig bensíni og kveikja í sér. Peter sagði frá því 1971 um
TMM 1995:4
95