Tímarit Máls og menningar - 01.12.1995, Side 121

bandi Marie-Sophie og Löwe einnig að talsverðu leyti unnin upp úr gnost-
ískum og gyðinglegum textum. Sjálft nafn Marie-Sophie tengir tvær megin
kvenverur kristinnar trúar og gnostíkur. Hina óflekkuðu móður Krists og
hina mótsagnakenndu veru gnostíkurinnar, Sófíu sem ýmist er gædd slæm-
um eða góðum eiginleikum í hinum gnostísku ritum.9 Marie-Sophie rennur
saman í einn líkama með Löwe og þau verða þannig að eftirmynd hins
tvíkynja guðdóms gnostíkurinnar. Hún býr í honum og hann býr í henni og
saman taka þau til við að hnoða barn úr leirköggli sem gyðingurinn hefur
komið með í hatttösku. Þessi sköpun vísar til grundvallarútleggingar
kabbalískra og rabbínískra fræða á Davíðssálmi 139:16, þar sem segir:, Augu
þín sáu mig, er ég enn var ómyndað efni“. Þetta „ómyndaða efni“ er þýðing
á hebreska orðinu golem sem kemur aðeins fyrir á þessum eina stað í
Biblíunni. í gyðingdómi er litið svo á að þessi orð séu lögð Adam í munn.
Þau voru stundum lögð út á dulrænan hátt sem hugleiðingar um leyndar-
dóm sköpunarinnar eða þá að þau voru talin vísa á möguleika þess að
endurtaka sköpunina, að virkja kraftinn sem felst í hinu hebreska stafrófí og
nafni Jahve og búa til líf úr dauðu efni.10
Sjón grípur hér til ýmissa Gólem-sagna og þar á meðal þekktustu gerðar
hennar: skáldsögunnar Der Golem (1915) eftir Gustav Meyrink (1868-
1932), en líkt og í henni segir Góleminn sjálfur söguna af sér og sköpun sinni
í Augu þín sáu mig. Skáldsaga Meyrinks byggir á sögunni af rabbínanum Löw
be Bezaleel (1513-1609) frá Prag sem á að hafa skapað slíkan mann úr leir
með því að skrifa sköpunarorðið á enni „vélmennisins“ en slökkt síðan á því
aftur áður en hvíldardagurinn gekk í garð með því að þurrka orðið út. Og í
raun er Góleminn sem Marie-Sophie og Löwe skapa slíkt vélmenni. Leirinn
í honum er samsafh af vessum og líkamshlutum skaparans, Löwes. Leirinn er
líffænt efhi sem hin dulræna ást Marie-Sophie og Löwes getur ein hleypt í lífi.
Sköpun Gólemsins er því sköpun sem stendur utan við heim hinna
fyrirfram ákvörðuðu tvennda. Hann er nýtt upphaf. Því kyrrstaða sögunnar,
stöðnunin, er aðeins fyrir hendi á einu frásagnarsviðinu, þar sem sagt er frá
viðburðum í Kukenstadt. Á hinum sviðunum tveimur heldur sagan áfram
á algerlega nýjan hátt. Á sviði sögumannsins heldur hún áfram vegna þess
að hann er sá eini sem lifir af kyrrstöðuna. Hann hefur yfirsýn yfir öll sviðin
þrjú og getur sagt frá þeim. Hann talar utan úr annarri vídd. En á hinu
frumspekilega sviði hefur erkiengillinn Gabríel verið leystur úr fjötrum
tvíhyggjunnar. Hann gengur inn í nýtt ljós Sófíu sem leysir heiminn úr
hinum sífelldu átökum Demíúrgs, hins illa anda sem skapaði efnið, og
guðdómsins, sem er ekki af hinum efnislega heimi. Gabríel er því leystur
undan því hlutverki sem hann hefur í hinni gyðingleg-kristnu hefð. Hann
er leystur úr viðjum hinnar eilífú frumspekilegu baráttu og þessi frelsun
TMM 1995:4
119