Saga - 2020, Qupperneq 25

Um þessi ummæli Futselaars sköpuðust líflegar umræður strax
eftir framsögu hans og meðan á ráðstefnunni stóð. Sumir bentu á
það að hættan á „íslandíseringu“ rannsókna væri í raun og veru
ekkert nýtt, sagnfræðingar hefðu lengi vel flykkst að þeim rann-
sóknarefnum sem flestar og að gengi legastar heimildir eru um, til
dæmis vel flokkuð og aðgengileg skjalasöfn, og því mætti spyrja
hvort þessi „íslandísering“ hefð bund inna sagnfræðirannsókna væri
jafn hættuleg? Aðrir bentu á það að þessi áhætta væri í raun sú sama
og ætti við um Evrópu mið aðar (e. Eurocentric) sögu skoð anir sem
deilt hefur verið um í áratugi og menn hefðu lært að lifa með, með
því að sporna gegn þeim og með því að vera gagn rýnir og með -
vitaðir um þennan vanda.
Þar sem ég var eini Íslend ing urinn á ráðstefnunni kom það í
minn hlut að benda á að það væri einum of sterkt til orða tekið að
vara við „íslandíseringu“ sagn fræði rannsókna. Íslenskt hugvísinda-
fólk — málfræðingar, þjóðfræðingar, bókmenntafræðingar og fleiri
— hefur að vísu verið mjög virkt á sviði stafrænna hugvísinda og
vakið verðskuldaða athygli fyrir rannsóknir sínar á sögulegum efn-
um.3 Þó er raunin sú að fáir íslenskir sagnfræðingar stunda fræði -
legar rannsóknir með stafrænum aðferðum öðrum en að styðjast við
stafræn afrit af prentuðum heimildum á vefsvæðum eins og Tíma -
rit.is í hefðbundinni heimildaúrvinnslu sinni. Því er of langt gengið
og beinlínis mótsagnakennt að draga upp svo dramatískar myndir
af yfirvofandi „íslandíseringu“ á meðan stafrænar aðferðir gegna
jaðarhlutverki í íslenskum sagnfræðirannsóknum.
Almennt séð bjóða Ísland og íslenskan ekki endilega upp á kjör -
aðstæður fyrir stafrænar rannsóknir. Hér eru að vísu til ýmsir góðir
og heildstæðir sögulegir gagnagrunnar og heimildavefir á borð við
Íslendingabók, Heimildir.is, Tímarit.is og stafrænar útgáfur Íslend -
inga sagna. Þó vantar upp á að þessar heimildir séu nothæfar til staf-
rænna rannsókna á sama hátt og mögulegt er víða erlendis. Fyrir
vefinn Tímarit.is hefur til dæmis verið notuð svokölluð OCR-tækni
til að ljóslesa letrið í gömlum dagblöðum sem síðan leggja grunn að
textasarpi fyrir leitarvélina. Þótt almennt takist furðu vel til munu
margir kannast við það að tæknin hefur átt erfitt með að bera kennsl
á suma stafi og þyrfti helst að lesa yfir hverja einustu blaðsíðu til að
leiðrétta villur forritsins. Slíkt krefst mikils mannafla og hefur aðeins
gagnagrunnar og sagnfræðirannsóknir 23
3 T.d. á ráðstefnum norrænu samtakanna um stafræn hugvísindi, sjá vef þeirra:
http://dig-hum-nord.eu/projects/country/iceland.
Saga vor 2020.qxp_Saga haust 2004 - NOTA 22.4.2020 14:44 Page 23