Saga - 2020, Page 67

og Ólafs hins vegar. Sambandsstjórnin bað Ólaf að hætta aðgerðum
og láta Nathan í hendur yfirvalda með góðu en Ólafur neitaði enda
sannfærður um að ríkisstjórnin myndi gefa eftir í málinu. Þegar
þetta var ljóst brast þolinmæði stjórnarmanna í garð Ólafs og fund-
inum lauk með því að stjórnin lýsti því yfir að drengsmálið væri
einkamál Ólafs en ekki flokksmál og setti hann af sem ritstjóra
Alþýðublaðsins.83 yfirlýsingin kom eins og þruma úr heiðskíru lofti
fyrir liðsmenn Ólafs. Margir þeirra voru þeirrar skoðunar að staða
Ólafs væri vonlaus fyrst að Alþýðusambandið stæði ekki lengur
með honum. Eftir að þetta varð ljóst fækkaði mjög í varðliðinu á
heimili Ólafs í Suðurgötu en eftir stóð rúmlega 20 manna liðssveit
sem beið átekta.84
Ákvörðun sambandsstjórnarinnar hafði mikil áhrif á stjórn-
málaþróunina í landinu. Forystumenn Alþýðuflokksins höfðu sýnt
það í verki að flokkurinn hafnaði valdbeitingu og starfaði innan
ramma laganna líkt og lýðræðissinnaðir jafnaðarmannaflokkar í
Evrópu. Afleiðingin var sú að átakalínur innan flokksins skerptust til
muna en stuðningsmenn Ólafs litu svo á að flokksforystan hefði svik -
ið hann á ögurstundu.85 Ágreiningur um baráttuaðferðir og beiskja út
í forystuna leiddi til þess að Ólafur og stuðningsmenn hans stofnuðu
síðar leynilegt félag innan Alþýðuflokksins sem nefndist Áhugalið
alþýðu. Markmiðið var að ná völdum í flokknum. Áhuga liðið náði
meirihluta í Jafnaðarmannafélagi Reykjavíkur í janúar árið 1922. Á
átakafundi í október sama ár samþykkti félagið að senda Ólaf sem
fulltrúa á fjórða heimsþing Alþjóðasambands kommún ista. Minni -
hlutinn túlkaði samþykktina sem stuðningsyfirlýsingu við Komintern,
gekk af fundi og stofnaði nýtt félag, Jafn aðar manna félag Íslands. Þar
með voru hafin hjaðningavíg innan flokksins sem leiddu að lokum
til stofnunar Kommúnistaflokksins árið 1930.86
Hernaðarástand í höfuðstaðnum
Í kjölfar ákvörðunar stjórnar Alþýðusambandsins ákváðu yfirvöld
að láta til skarar skríða. Jóhann skipherra tók við stjórn lögreglunnar
og kallaði út um 400 manna varalið henni til aðstoðar. Aðfaranótt 23.
„sveinn nokkur kom frá rússíá“ 65
83 „Afstaða flokksins“, Alþýðublaðið 23. nóvember 1921, bls. 1–2.
84 Kristmann Guðmundsson, Ísold hin svarta, bls. 285–286.
85 Ragnheiður Kristjánsdóttir, Nýtt fólk, bls. 182–183.
86 Þorleifur Friðriksson, Við brún nýs dags, bls. 273–284.
Saga vor 2020.qxp_Saga haust 2004 - NOTA 22.4.2020 14:44 Page 65