Saga - 2020, Qupperneq 116

Annað stigið í aðdraganda lagasetningarinnar var svo siðferðis-
rannsókn á vegum lögreglunnar sem líta má á sem afleiðingu af um -
ræðunni sem skapast hafði í blöðunum. Í mars 1941 fól lögreglu -
stjóri Jóhönnu Knudsen hjúkrunarfræðingi það hlutverk að rann -
saka siðferði í Reykjavík og lauk hún þeirri rannsókn í maí sama
ár.19 Hún lagði fram tillögu í sex liðum um hvernig best væri að
sporna við siðspillingunni í borginni. Í fyrsta lagi lagði hún til að
lagaheimildum lögreglu og barnaverndar til afskipta af unglingum
yrði breytt þannig að þessar stofnanir gætu látið sig varða mál ung-
linga fram að 21 árs aldri og að sett yrði á laggirnar uppeldis stofn -
un. Jóhanna vildi jafnframt að stofnuð yrðu „hæli“ fyrir fullorðnar
konur sem hefðu „siðspillandi áhrif á umhverfi sitt“. Auk þess vildi
hún að stofnaðar yrðu siðferðislögregludeild og leynilögregludeild
sem báðar ættu að hafa það starf að fylgjast með siðferði borgarbúa
og starfa í þágu bætts siðferðis. Jóhanna lagði einnig fram tillögur í
stuttu máli um hvernig ætti að reka bæði eftirlitsstöð og uppeldis-
heimili sem væri ætlað að taka á móti unglingum sem ætti að flytja
úr bænum.20
Þessar hugmyndir Jóhönnu Knudsen voru nýttar á þriðja stigi
aðdragandans að lagasetningu um ástandið. Það var skipun nefndar
sem ætlað var að fjalla um siðferðisástandið og koma með lausnir á
vandanum. Nefndin var skipuð í júlí 1941 og skilaði niðurstöðum
sínum aðeins þremur vikum síðar. Rímuðu hugmyndir nefndar -
innar að stórum hluta við hugmyndir Jóhönnu sem og hugmyndir
sem Vilmundur Jónsson landlæknir orðaði í embættisbréfi sem hann
sendi ríkisstjórninni sumarið 1941 og varð að vissu leyti kveikjan að
stofnun nefndarinnar.21 Útkoma ástandsskýrslunnar varð til þess að
blaðaumfjöllun jókst aftur og leiddi það til þess að barnaverndar-
nefnd lét í ljós skoðun sína á málinu. Blöðin höfðu það fyrir víst um
að 500 konur ættu í nánum samskiptum við setuliðið og 150 af þeim
væru á mjög lágu siðferðisstigi.22
agnes jónasdóttir114
19 Þór Whitehead, „Ástandið og yfirvöldin“, bls. 94–95.
20 ÞÍ. (Þjóðskjalasafn Íslands) UE. Ungmennaeftirlitið. B/1.1. Jóhanna Knudsen
til lögreglustjórans í Reykjavík 17. maí 1941.
21 ÞÍ. Skjalasafn landlæknis. 1941. Bréf I–IV (1-1). Vandamál í sambandi við
setuliðið. Vilmundur Jónsson landlæknir til dómsmálaráðuneytisins 11. júlí
1941.
22 „Athugun á siðferðislegum vandamálum Reykjavíkur“ Morgunblaðið 28. ágúst
1941, bls. 3 og 6.
Saga vor 2020.qxp_Saga haust 2004 - NOTA 22.4.2020 14:44 Page 114