Saga - 2020, Page 142

ekki var til formlegt doktorsnám á Íslandi og engir styrkir til slíkra
verkefna. Á hinn bóginn voru afkomendur Jóns Sigurðssonar al -
þingis manns á Gautlöndum í leit að sagnfræðingi til að vinna að
ævi sögu hans og vildu styrkja hann til verksins. Gunnar gerði þeim
gagntilboð, vildi halda áfram rannsóknum sínum á pólitískri menn-
ingu á nítjándu öld og taldi félagshreyfingar og stjórnmálastarf
Suður-Þingeyinga á dögum Jóns áhugavert rannsóknarefni. Hann
bauðst því til að rannsaka þetta efni en bæta við sérkafla um Jón í
lok ritsins. Þannig varð til ritið Frelsisbarátta suður-þingeyinga og Jón
á Gautlöndum en Gunnar lagði þá bók fram til doktorsvarnar við
Háskóla Íslands og var hún varin í mars 1978.
Báðar prófritgerðir Gunnars voru á sviði stjórnmálamenningar á
nítjándu öld og hann var því að ýmsu leyti eðlilegur kostur þegar
kom að því að semja yfirlit um sögu þessa tímabils í Sögu Íslands, hinu
mikla ritverki sem koma átti út í tilefni af 1100 ára afmæli Íslands
árið 1974. Gunnar gekk í það verk af röggsemi og samdi 245 blað -
síðna handrit um landshöfðingjatímann í rannsóknardvöl í Kaup -
manna höfn 1971‒1972. En nú var Gunnar ekki sjálfur við stjórnvöl-
inn og útgáfa þessa verks tafðist áratugum saman. Það var ekki fyrr
en 2008 og 2009 sem þessi hluti Íslandssögunnar kom út í Sögu
Íslands IX og Sögu Íslands X en miðað við eigin vitnisburð virðist
Gunnar síðar hafa verið fenginn til að bæta efni um sögu áranna
1830‒1874 og 1904‒1918 við það sem hann hafði áður ritað um
lands höfðingjatímann. Í fyrirlestri sem hann flutti á málþingi um rit-
un kristnisögu á Íslandi 1990 víkur Gunnar að þessum hægagangi
og segir þar: „Ég ætla ekki að segja að það verk sé farið út um þúfur.
Fjarri því. En mér er óhætt að segja að það er þegar orðið dálítið
gallað af því að ekki tókst að drífa það út á skömmum tíma og halda
því innan fyrirhugaðra marka.“6 Þegar þessi kafli Gunnars kom út
á endanum þótti hann eigi að síður nýstárlegur um margt. Gunnar
náði að koma aftur að gömlu efni með nýjar hugmyndir í farteskinu,
ekki síst um miðlun og framsetningu efnis.
Að lokinni doktorsritgerðinni beindist fræðilegur áhugi Gunnars
að ýmsum öðrum rannsóknarefnum en stjórnmálamenningu nítj-
ándu aldar. Eigi að síður lagði hann áfram ýmislegt af mörkum til
rannsókna á því sviði. Má þar helst nefna rannsóknir á þjóðernis-
sverrir jakobsson140
6 Gunnar Karlsson, „Varnaðarorð um kristnisögu. Flutt á málþingi um ritun sögu
kristni á Íslandi í 1000 ár, 24. nóvember 1990“, Saga XXIX (1991), bls. 143‒151,
hér bls. 147.
Saga vor 2020.qxp_Saga haust 2004 - NOTA 22.4.2020 14:44 Page 140