Saga - 2020, Side 144

saman að komast á þá skoðun að módernismi Gellners hefði fengið
of mikið vægi: „Eins og títt mun vera um snjallar kenningar um
menningu og samfélagsefni hefur hann gerst óþarflega frekur í há -
skólum heimsins.“10 Á tíunda áratugnum fór það æ oftar að verða
hlutskipti Gunnars að andmæla tískubylgjum í ritun nítjándu aldar
sögu. Sjálfur hafði hann á sínum tíma bent á „að endurskoð unar -
menn [hefðu] yfirleitt verið að berjast fremur fyrir íslenzku sjálf stæði
en lýðræði innanlands“.11 Hann taldi hins vegar að sú hugmynd að
íslenskir bændur hefðu beinlínis gengið til liðs við sjálf stæðis bar -
áttuna til að hindra að frjálslynd áhrif frá Danmörku rösk uðu gamla
bændasamfélaginu væri byggð á veikum sögulegum heimildum, að
minnsta kosti í þeirri mynd sem hún kæmi fram í Íslenskum söguatlas
(1989‒1993). Sjálfur taldi Gunnar að þessi hugmynd væri sprottin úr
jarðvegi íslenskrar samtímaumræðu og taldi sig geta slegið því föstu
„að hin nýja söguskoðun okkar Íslendinga eigi fremur öðru uppruna
sinn í stofnun Dagblaðsins“.12
Gunnar var því ekki ginnkeyptur fyrir tískustraumum í sögu
nítjándu aldar og hafði það líklega áhrif á að rannsóknir hans á
þessu tímabili viku fyrir öðrum áhugamálum. Endurskoðun og
viðbætur við Sögu Íslands voru stærsta verkefni hans á því sviði en
hann leitaði þó alltaf öðru hvoru til upphafsins. Ein af síðustu grein-
um Gunnars fjallaði til dæmis um miðlunarmanninn Pál Briem og
birtist í safnriti um Pál sem er 24. bindi Sagnfræðirannsókna. Þannig
ritaði Gunnar um stjórnmálasögu Landshöfðingjatímans allt frá
upphafi ferils síns 1965 og fram á hinsta dag.
Samband við miðaldir
Ekki er hægt að sjá að Gunnar Karlsson hafi lagt sérstaka áherslu á
miðaldasögu í háskólanámi. Eins og hann sagði síðar sjálfur frá var
það „algeng skoðun þegar ég valdi mér kjörsvið til lokaprófs, árið
1965 líklega, að Íslendinga saga Jóns Jóhannessonar hefði leyst öll
helstu vandamál íslensku miðaldasögunnar, að minnsta kosti fram
um lok þjóðveldis“.13 Gunnar leitaði sér því að nærtækari rannsóknar -
sverrir jakobsson142
10 Sama heimild, bls. 149.
11 Gunnar Karlsson, Frá endurskoðun til valtýsku, bls. 28.
12 Gunnar Karlsson, „Hvernig verður ný söguskoðun til?“ Saga XXXIII (1995),
bls. 77‒85, hér bls. 83.
13 Gunnar Karlsson, „Saga af sagnfræðingi sem vildi gera gagn“, bls. 228.
Saga vor 2020.qxp_Saga haust 2004 - NOTA 22.4.2020 14:44 Page 142