Saga - 2020, Page 174

eitt. Fjöldi sókna hefur þó einnig tekið breytingum í tímans rás. Um miðja
átjándu öld voru þær 322 en aðeins 266 árið 2018 er samantekt sóknarsög-
unnar lauk (bls. 17–18). Þrátt fyrir fækkunina má færa rök fyrir því að sóknir
í landinu séu enn of margar en sumar þeirra eru vart starfhæfar sökum
fólks fæðar.
Hingað til hefur ekki verið um auðugan garð að gresja varðandi upp -
lýsingar um sóknir, sóknamörk og breytingar á þeim þegar undan er skilin
bók Jóns Johnsen (1806–1881), Jarðatal á Íslandi, frá 1847. Myndar hún mikil -
vægan grundvöll nýja ritsins en framan og aftan við hefur Björk Ingi mundar -
dóttir prjónað með umfangsmikilli heimildaöflun jöfnum höndum úr bæði
útgefnum og óútgefnum skjölum og frásagnarheimildum. Með útkomu
bókarinnar hefur því bylting orðið á stöðu þekkingar í þessu efni. Á það
eftir að koma mörgum til góða við áframhaldandi rannsóknir á aðskiljan-
legum sviðum. Því er um tímamótaverk að ræða þótt sérhæft sé.
Vissulega vekur útgáfa sem þessi ýmsar spurningar í huga notanda. Ein
er sú að ekki fylgja verkinu neinar skrár sem hjálpa notanda til að fletta upp
í því umfram það sem ítarlegt efnisyfirlitið hrekkur til. Með hjálp þess er
auðvelt að nálgast upplýsingar ofan frá og niður, þ.e. gegnum einstök pró-
fastsdæmi og prestaköll að sóknum og loks þeim bæjum sem tilheyrðu
hverri og einni. Líklegt er að allt eins margir þurfi að rekja sig neðan frá og
upp eða glöggva sig á hvaða sókn ákveðnar bújarðir tilheyrðu. Svo hefur að
minnsta kosti verið með undirritaðan sem þráfaldlega hefur gripið til ritsins
allt frá því það kom út. Þá er við fátt að styðjast nema ályktunar- eða ágisk-
unarhæfni notanda. Vissulega er ritið þess efnis að torvelt hefði verið að láta
fylgja því tæmandi skrár. Áhorfsmál er þó hvort ekki hefði þurft að hafa
skrá yfir nöfn bújarða eða svokallað bæjatal þótt vissulega hefði það tekið
ærið pláss. Í Bæjatali Póst- og símamálastjórnar miðað við 1951 fyllti skráin
„Bæjum raðað eftir stafrófsröð“ hátt í 60 bls. Slík skrá hefði aftur á móti gert
mörgum mun auðveldara fyrir við notkun ritsins. Úr þessu má vissulega
bæta með rafrænu bæjatali á vefsvæði Þjóðskjalasafns.
Þá er komið að helstu vangaveltum undirritaðs sem felast í því hvort
hugsanlega hefði átt að birta verkið sem rafrænan gagnabanka eða enn frek-
ar að stefna á aðra útgáfu þess á vefnum. Ástæða þessarar hugmyndar teng-
ist ekki aðgengi eða leit í ritinu heldur lýtur hún að endingu þess eða
geymsluþoli. Í ritinu rekur Björk Ingimundardóttir sögu hinna kirkjulegu
starfseininga, prófastsdæma, prestakalla og sókna aftan úr svo grárri forn-
eskju sem mögulegt er og fram til nútímans. Þetta kerfi er þó ekki hoggið í
stein heldur hefur það ávallt tekið nokkrum breytingum og því örari sem
búsetubreytingar í landinu hafa verið meiri. Aðeins fáum vikum eftir útgáfu
ritsins fjallaði kirkjuþing um þó nokkrar tillögur um sameiningu prestakalla
og samþykkti að minnsta kosti eina. Þá má gera ráð fyrir að fram undan geti
verið mikið breytingaskeið á þessu sviði sem haft getur áhrif víða um land
en ekki aðeins í mesta þéttbýlinu. Með vefútgáfu hefði mátt fylgja þessum
ritdómar172
Saga vor 2020.qxp_Saga haust 2004 - NOTA 22.4.2020 14:44 Page 172