Saga - 2020, Page 181

sýslum og Svarfaðardal. Einnig eru fjölmörg myndrit, töflur og gröf í bók-
inni. Allt myndar þetta efni eina heild með textanum sem gefur fjölþætta
innsýn í viðfangsefnið.
Bókin hefst á inngangi þar sem fjallað er um upphaf rannsókna á garð -
lögum í Þingeyjarsýslum árið 1998. Fjórum árum síðar birtist tímamóta -
grein í tímaritinu Archaeologica Islandica um rannsóknir Árna og félaga í
Suður-Þingeyjarsýslu á garðlögum. Þá tekur við kafli sem fjallar um það
hvað fornar lögbækur hafa að segja um garðlög. Samantekt á ákvæðum
lögbóka er góð og markviss. Bent er á að ákvæði Grágásar um garðlög séu
ítarlegri en sambærileg ákvæði í norskum og sænskum lögum en að öðru
leyti er ekki skipulegur samanburður á íslenskum lögum og erlendum um
garðlög. Bent er á að langur tími sé ætlaður til garðlagningar, tveir mánuðir
að vori til að leggja löggarð (garð á landamerkjum sem skylt var að leggja
ef nágrannabóndinn fór fram á það) og einn mánuður að hausti til al -
mennr ar garðlagningar. Gert var ráð fyrir að þrjú sumur tæki að leggja garð
á landamerkjum og ekki var gert ráð fyrir að afla þyrfti vinnuafls til verks-
ins um fram þess vinnuafls sem almennt var á bæjum, bónda og vinnufólks
hans. Vísar það til þess sem kemur fram síðar í bókinni að garðlagning var
ekkert sérstaklega mikið mál, hvorki sérlega vinnuaflsfrek né eða tímafrek.
Ein ástæða þess er nefnd í lagakaflanum en hún er að gert var ráð fyrir að
efni til garðlaga fengist alltaf á staðnum. Ekki var gert ráð fyrir að leggja
garð á melum, bröttum ógrónum fjallshlíðum eða söndum. Ekki mátti
leggja garð yfir tún, höggskóg eða fuglavarp en annars voru engar hindr-
anir.
Næsti kafli nefnist „Satt og logið um garðlög“ og er þar fjallað um ýmiss
konar skrif um garðlög í aldanna rás. Fornbréf og fornsögur eru sögð fámál
um efnið en meira sé að græða á þjóðsögum. Höfundur vitnar síðan í dæmi
úr fornsögum, til dæmis úr Fljótsdæla sögu, og hefur þann hátt að taka beint
upp langar tilvitnanir en endursegja ekki efnið. Sami háttur er hafður á
þegar fjallað er um efni úr þjóðsögum. Þá hefst umfjöllun um efni úr síðari
tíma ritum á því að nefna Jarðabók Árna Magnússonar og Páls Vídalíns en hún
er að öðru leyti ekki nýtt. Hins vegar er löng tilvitnun í rit sr. Guðlaugs
Sveinssonar um garðlög frá 1770 sem er raunar eðlilegt því þetta er mjög
athyglisvert efni. Þá er fjallað um lýsingar nítjándu aldar manna á garðlög-
um. Hér hefst einnig umfjöllun um skoðanir fræðimanna og almennings á
hlutverki garðlaga. Höfundur telur að sumir þeir sem um það fjölluðu hafi
gert sér grein fyrir eðli garðlaganna sem girðinga til að hindra beit á rækt-
arlandi og skipuleggja beit, svo sem Árni Halldórsson prestur í Svarfaðardal
og Sigurður G. Thorarensen sem skrifaði um Stórólfshvol og Rangárvalla -
sýslu. Árni bendir á að um 1840 komi sú skoðun fyrst fram að garðlög hafi
verið samgöngumannvirki, vegir. Sú túlkun varð ráðandi um skeið en um
1980 tóku skoðanir manna á þessu efni að breytast aftur. Eiginlegar rann-
sóknir á garðlögum segir Árni að hefjist með rannsókn Kristáns Eldjárns á
ritdómar 179
Saga vor 2020.qxp_Saga haust 2004 - NOTA 22.4.2020 14:44 Page 179