Saga - 2020, Qupperneq 183

það er hvort garðlög hafi verið um allt land. Bent er á að varðveitt garðlög
séu mest norðaustanlands, en samfelld og ókönnuð garðlög séu líka áber-
andi í Rangárvallasýslu, í Landbroti og nefnt er að mögulega sé ókann að
garðlagakerfi á Mýrum. Höfundur telur að garðhleðsla hljóti að hafa verið
mjög víðtæk á þjóðveldisöld og má taka undir þau orð.
Á bls. 87 nefnir höfundur, að engar rannsóknir hafi enn snúið sérstak -
lega að túlkun garðakerfisins. Kraftarnir hafi beinst að kortlagningu þess
og aldursgreiningu. Segja má að bókin beri þess ákveðin merki bæði í þess-
um kafla og annars staðar. Hér er í fyrsta sinn reynt að túlka mikið og
mikil vægt minjaefni en höfundur tekur á efninu með festu og tekst víðast
hvar vel upp.
Þessu næst kemur kafli um fall garðakerfisins. Höfundur fjallar um fjöl-
mörg álitamál því tengdu. Hann telur að hnignun garðlaga hafi verið mest
á tólftu öld, sem er ekki að fullu sannfærandi í ljósi áðurnefndra tímasetn-
inga sem fengnar eru með rannsóknum á öskulögum. Út frá því hafnar
hann þeirri tilgátu að loftslagsbreytingar hafi ráðið úrslitum varðandi fall
garðlaga og undirbyggir þá ályktun með vísun í umfangsmiklar og fjöl-
breyttar heimildir um þróun veðurfars á miðöldum. Hann bendir á að far-
sóttir gætu hafa átt þátt í falli kerfisins en telur að farsótt sem kom um 1120
hafi ráðið miklu um þróunina. Hins vegar er svartidauði ekki inni í mynd-
inni á sama hátt sem er undarlegt í ljósi þess hve skýrar og umfangsmiklar
heimildir eru um þá plágu og afleiðingar hennar. Þá telur höfundur að
breytt eignarhald jarða á tólftu öld kunni að hafa haft áhrif á umhirðu
garðlaga, að leiguliðar hafi haft tilhneigingu til að sinna þeim minna en
bændur sem áttu þær jarðir sem þeir sátu. Hann nefnir aðrar fornleifaheim-
ildir en garðlög, yfirgefin fornbýli sem mikið sé af um allt land en ekki séu
nægilega góðar heimildir fyrir því hvenær þau fóru í eyði til að unnt sé að
álykta hversu náið samband sé milli falls þeirra og garðanna. Loks kemst
hann að þeirri niðurstöðu að þegar öllu sé á botninn hvolft sé landhnignun
sennilegasta orsökin fyrir falli garðanna.
Þá er komið að öðrum meginþætti bókarinnar en það er kortlagning
garðlaga í Suður-Þingeyjarsýslu og Norður-Þingeyjarsýslu. Höfundur hefur
auk þess að kortleggja garðlögin kortlagt reiðleiðir og forn eyðibýli. Kortin
eru því ómetanleg gögn til rannsókna á búsetulandslagi þessara héraða.
Einnig eru forn garðlög í Svarfaðardal sýnd en hvorki reiðleiðir né eyðibýli
eru merkt inn á það kort.
Hér er sem sagt komin kynning á efni sem færir okkur nýja sýn á mjög
mikilvægt efni í búnaðarsögu landsins. Bókin ber þess merki að fræðimenn
hafa aðeins að takmörkuðu leyti lagt fyrir sig að túlka garðlögin, hlutverk
þeirra og merkingu. Tíminn sefur er fyrsta tilraun til slíkrar túlkunar og er
að mörgu leyti bæði vel unnin og góð leiðsögn um þessar minjar og heim-
ildir þeim tengdar. Hér hefur verið bent á ákveðnar eyður í gagnasöfnun
sem hlýtur að hafa áhrif á túlkunina. Einnig er túlkun sumstaðar vafasöm
ritdómar 181
Saga vor 2020.qxp_Saga haust 2004 - NOTA 22.4.2020 14:44 Page 181