Saga - 2020, Page 195

óróatímum frönsku byltingarinnar og fyrstu ferðum hans út í heim. Í öðrum
kafla fer Íslandsvinurinn í sinn fyrri leiðangur til eyjunnar í norðri, í þriðja
kafla er síðari Íslandsleiðangurinn ræddur. Í hinum fjórða kemur för Gaimards
til nyrsta hluta Skandinavíu til sögu og í hinum fimmta er endurlit.
Í fyrsta hluta verksins kynnumst við bakgrunni Gaimards sem fyrr segir.
Hann kemur í heiminn 1793 þegar nýlega er búið að lífláta Loðvík XVI. og í
umróti byltingarinnar missir hann sjálfur föður sinn. Hann lærir til skips -
læknis, leggst í siglingar og er svo lánsamur að komast í rannsóknarleið -
angra á vegum franskra stjórnvalda.
Árni Snævarr kann vel að meta Gaimard. Það kemur þó ekki í veg fyrir
að hann dragi upp myndir af manni sem hefur bæði kosti og galla fyrir utan
að við kynnumst tíðaranda og hugmyndastraumum samtíma Gaimards
ágætlega. Höfundur sýnir fram á að söguhetjan er fulltrúi eins helsta ný -
lenduveldis heims og þar á bæ er ekki litið á fólk á framandi slóðum sem
jafningja heldur oft og tíðum sem annað hvort göfuga villimenn eða „satan -
íska“ villimenn. Um þetta ójafnvægi er til dæmis frásögn af hópkynlífi sögu -
hetjunnar (ef sú saga er þá ekki bara karlagrobb) er Gaimard kom til Nýja-
Sjálands og má geta sér til um hvernig valdahlutföllum hafi þar verið háttað
(bls. 49). Valdið birtist líka í nafngiftum sem leiðangursmenn gáfu eyjum og
ýmsum öðrum stöðum á leið sinni í Kyrrahafinu (bls. 56). En samhliða kynn -
umst við menningarlegum áhuga Gaimards, til dæmis á framandi tungu-
mál um sem hann lagði sig eftir. Inn í þennan og aðra meginkafla verksins
fléttar höfundur útúrdúrum. Margir þeirra eru skemmtilegir og upplýsandi
en velta má fyrir sér hvort sumir þeirra hefðu mátt missa sín. Dæmi um það
er frásögn af því þegar Gaimard sem þá var á milli leiðangra var sendur til
Austur-Evrópu til þess að kynna sér kólerufaraldur og komst að fremur
grunnhyggnum niðurstöðum (bls. 78). Sagan veitir okkur innsýn í álykt -
unarhæfni mannsins en kannski tóku heimildirnar völdin af höfundinum
sem fannst þetta gott söguefni.
Sem fyrr segir er einkum fjallað um fyrri Íslandsleiðangur Gaimards
(1835) í öðrum kafla bókarinnar. Erindi leiðangursmanna var skýrt, þeim
var ætlað að grennslast fyrir um rannsóknarskipið La Lilloise en það hafði
horfið í norðurhöfum 1833 (bls. 83) og átti að reyna að afla upplýsinga um
afdrif áhafnarinnar og skipsins. Gaimard undirbjó sig vel. Hann útvegaði
sér meðal annars helstu rit sem til þess tíma höfðu verið skrifuð um Ísland
— það var raunar ótrúlega margt sem þá þegar hafði birst um landið á
frönsku enda áhugi á norðurslóðum hraðvaxandi og rómantíkin að taka yfir
hugi fólks í Evrópu.
Gaimard og leiðangursmenn kynnast framandi samfélagi á Íslandi sem
jafnframt er fullt af andstæðum. Lýst er miklum óþrifnaði, fólk snýtir sér
alls staðar, enda þjóðaríþrótt, en svo er líka rætt um fínar veislur þar sem
ekkert er til sparað, til dæmis hjá Clausen kaupmanni í Stykkishólmi í ný -
byggðu Norska húsinu. En lífið er ekki bara veisluhöld. Ferðalangarnir klífa
ritdómar 193
Saga vor 2020.qxp_Saga haust 2004 - NOTA 22.4.2020 14:44 Page 193