Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.01.2021, Blaðsíða 44

LáTIð FLæðA
47
[…] sá er góður (eða frjáls, skynsamur, sterkur) sem leitast af fremsta
megni við að leggja á ráðin um samfundi sína, sameinast því sem hæf-
ir eðli sínu, mynda sambönd við þau sambönd sem gefa kost á slíku,
og auka þar með mátt sinn. Því að góðmennskan snýst um lífsorku,
mátt og samruna máttugra sambanda. Sá er slæmur, þræll, veikur eða
skyni skroppinn sem lætur kylfu ráða kasti varðandi samfundi sína
og gerir sér að góðu að taka afleiðingum þeirra en kvartar síðan og
kveinar ætíð undan því að afleiðingarnar sem hann varð fyrir hafi
reynst honum andsnúnar og leitt honum fyrir sjónir eigin vanmátt.25
Siðfræði, í þeim skilningi sem Spinoza leggur í orðið – ekki síst í sam-
nefndu stórvirki hans sem kom út 1677 – er að sögn Deleuze ekkert annað
en „flokkunarfræði íverandi tilvistarhátta“,26 það er kortlagning á því sem
er mannverum gott og slæmt í hversdagslegu lífi þeirra, hér og nú. Þannig
er siðfræðin „öll í íverunni“ eins og Deleuze kemst að orði, og „íveran er
hið ómeðvitaða sjálft og jafnframt landnám þess“.27 Hið ómeðvitaða býr í
líkamanum og þeirri „miklu skynsemi“ sem hann hefur að geyma, svo vísað
sé til orða nietzsches28 – og málið er að „við vitum ekki […] hvers líkaminn
er megnugur“.29 Raunar vitum við ekki heldur hvers hugsunin er megnug:
„Málið snýst um að sýna að líkaminn sé ofvaxinn þekkingu okkar á honum,
og að hugsunin sé að sama skapi ofvaxin vitund okkar af henni. Þau fyrirbrigði
í huganum sem eru ofvaxin vitund okkar eru engu færri en fyrirbrigðin í
líkamanum sem eru ofvaxin þekkingu okkar.“30 Þannig er reyndin sú að hið
ómeðvitaða, sem siðfræðin snýst um að kortleggja, býr í hugsuninni jafnt
sem líkamanum; til staðar eru „ómeðvituð fyrirbrigði í hugsuninni sem eru fullt
eins dularfull og hið óþekkta í líkamanum“.31
Siðferðið leitar aftur á móti langt yfir skammt. Fyrir tilstilli vanþekkingar
á orsökum, það er á þeirri flokkun góðra og slæmra samfunda sem siðfræðin
á að snúast um, vöðum við í villu og svima. Í þessu samhengi grípur Deleuze
til gamalkunnrar sögu og bregður á hana óvæntu ljósi:
25 Gilles Deleuze, „Hvernig Siðfræðin greinir sig frá hverskyns siðferði“, Björn Þor-
steinsson þýddi, Hugur 16/2004, bls. 170–179, hér bls. 175.
26 Sama stað.
27 Sama rit, bls. 179.
28 Friedrich nietzsche, Svo mælti Zaraþústra, Jón árni Jónsson þýddi, Reykjavík:
Heimspekistofnun og Háskólaútgáfan, 1996, bls. 60.
29 Gilles Deleuze, „Hvernig Siðfræðin greinir sig frá hverskyns siðferði“, bls. 170–171.
30 Sama rit, bls. 171.
31 Sama stað.