Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.01.2021, Blaðsíða 222

UnGLInGSSKÁLDSAGAn
193
hins eilífa unglings. Hún væri stöðugur vitnisburður unglingsára okkar og
gerði okkur kleift að finna á ný þetta ólokna ástand, í senn þunglyndislegt og
gleðiríkt, sem við eigum að þakka hluta þess sem kallast fagurfræðileg ánægja.
Í stað þess að tala um sérstakan klofning hjá rithöfundi myndi ég nota
orðið fjarlægð um það sem aðskilur sjálfið frá gyllisjálfinu, þegar yfirsjálfið
er sett til hlés. Það veldur hringrás eða streymi frá birtingarmyndum sjálfs,
sem kenna má við unglingseðlið (þunglyndi, frávarp, forkynþroskaskeið,
narsissma), til birtingarmyndar gyllisjálfs. Hún gerir gyllisjálfinu kleift að
bera vitni um togstreitu sjálfsins, með tilfærslu og samþjöppun.
Þessi hringrás eða streymi er einnig opin gerð. en hana má aðgreina frá
hinni opnu gerð unglingsáranna því að hugsjónasjálfið sem stýrir unglings-
skrifunum víkur hjá hinum fullorðna höfundi, fyrir mun sterkari mynd af
gyllisjálfinu. Hjá karlinum byggir gyllisjálfið á viðfangi þrár móðurinnar,
sem oft er faðir hennar (rithöfundurinn-karlinn tekur stöðu móðurafans
þegar hann skrifar og virðir fyrir sér unglinginn sem hann sjálfur var.) Hjá
rithöfundinum-konunni er þessu gyllisjálfi viðhaldið af föður sem gerist
sekur um sifjaspell eða ígildi hans. Það að skrif konunnar eiga rætur sínar
að rekja til föður sem gerist sekur um sifjaspell leiðir til dramatískrar upp-
lausnar á gagnstæðum tilfinningum (hatur-ást) í garð móðurinnar, og það
felur í sér meiri hættu á geðrofi eða geðveiki fyrir konuna en karlinn.
Unglingsstefið í skáldsögunni sýnir berlega að skáldsagnahöfundurinn
er í hlutverki unglings, sem tekur á sig mynd gyllisjálfs, hann sér sjálfan sig í
unglingnum, hann er unglingur. Unglingsstefið birtist okkur sem eitt mikil-
vægasta stef skáldsögunnar á Vesturlöndum.
Svikni þjónninn verður svikari.
Tvíræðni, skáldsögulegt vægi
Mozart gerði persónu þjónsins í Brúðkaupi Fígarós ódauðlega; þjónninn
þráir og elskar af öllu hjarta, dag og nótt, eins og hinn sæli narsissus, án
þess að vita hvort það er af ást eða ekki. ef til vill hefur ekki verið tekið
nægilega skýrt fram að viðfangsefni fyrstu nútímaskáldverkanna rétt eftir
miðaldir eru samtvinnuð ástum þjóna. Sjálf fléttan í sálfræði skáldsögunnar
er gerð úr þessum ástum.
Oft er litið svo á að fyrsta franska prósaskáldsagan, sem hvorki er hetju-
kviða né hirðsöngur, sé texti eftir Antoine de La Sale (fæddur 1385/1386,
dáinn 1460) sem ber heitið Le Petit Jehan de Saintré (1456).3 Við erum stödd
3 Sbr. Julia Kristeva, Le Texte du roman, Mouton, 1970.