Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.01.2021, Blaðsíða 54
LáTIð FLæðA
57
Bylting? Já, schizo-bylting!
„Byltingarmaðurinn er sá fyrsti sem getur sagt með sanni: Ödipus? Þekki
hann ekki.“77 Sannfæring Deleuze og Guattari er sú að samfélag kapítal-
ismans viðhaldi sjálfu sér fyrir tilstilli þess vanheilaga bandalags sem það
hefur myndað við sálgreininguna og hugtakakerfi hennar. eins og hér hefur
komið fram sjá þeir í hlutskipti kleyfhugans einhvers konar ígildi flóttaleiðar
út úr þeirri viðsjárverðu og þaulhugsuðu þröng sem samfélagsgerðin kemur
þegnunum í. „Kleyfhuginn heldur sig við útmörk kapítalismans: hann er til-
hneiging sem í [kapítalismanum] býr og fylgt hefur verið út í æsar, hliðaraf-
urð hans, öreigi hans og engill tortímingarinnar.“78 Þennan tvílráða mátt
sinn hlýtur kleyfhuginn í krafti löngunar sinnar, frumkraftsins sem skapar
nýjar leiðir: „Löngunin „vill“ ekki byltingu, hún er byltingarkennd í eðli
sínu og eins og óvart, með því einu að vilja það sem hún vill.“79 en þar
kviknar vandi sem óvíst er að Deleuze og Guattari kunni ráð við – í það
minnsta verður sá vandi ekki leystur hér: hvað á að taka til bragðs þegar
löngunin tekur að beinast að kúguninni? Hvernig á að bregðast við löngun
sem villist af leið? Hvað er „sönn“ löngun? einhvers konar drög að svari má
ef til vill finna í eftirfarandi orðum, sem höfundarnir leggja byltingarmann-
inum í munn: „nei, ég er ekki af ykkar sauðahúsi, ég er utangarðsmaðurinn
og útlaginn, „Um alla eilífð tilheyri ég hinum óæðri kynstofni, … ég er
skepna, negri“.“80 Undan kúguninni og bælingunni leitar krafturinn, löng-
unin … og, hver veit, byltingin.
Ú T D R á T T U R
Látið flæða: Deleuze og Guattari andspænis Ödipusarlíkani Freuds
Sálgreining að hætti Sigmunds Freuds og Jacques Lacans hefur lengi verið mikill
áhrifavaldur í franskri heimspeki. Í þessari grein er hugað að þeirri heimspekilegu
gagnrýni sem Gilles Deleuze og Félix Guattari beindu að sálgreiningunni, einkum
hugmyndinni um Ödipusarduldina og meðfylgjandi (ofur)áherslu á samband föður,
móður og barns. Markmiðið er að komast til botns í því hvað vakir fyrir Deleuze og
77 Sama rit, bls. 115.
78 Sama rit, bls. 43.
79 Sama rit, bls. 138.
80 Sama rit, bls. 125. Lokaorðin hér eru sótt í prósaljóð Arthurs Rimbaud, „Illt blóð“
(„Mauvais sang“). Íslenska þýðingu á ljóðinu má finna í Arthur Rimbaud, Árstíð í
helvíti, Sölvi Björn Sigurðsson þýddi, Reykjavík: Moli, 2008, bls. 8 og 10.