Árbók Háskóla Íslands - 01.02.1997, Blaðsíða 22
20
Árbók Háskóla íslands
kosti áratug á eftir samkeppnislöndum okkar
í þróun. Vilja unga fólksins til náms skortir
ekki, en við verjum ekki nægu fé til mennta-
kerfisins. Samanburður á opinberu fé til
menntamála í Danmörku, Noregi og á íslandi
sýnir, að til að jafna muninn við Dani eða
Norðmenn þyrftum við að auka framlög til
menntamála um rúma sex milljarða króna.
Þessi samanburður byggir á vergri lands-
framleiðslu. Munurinn yrði enn meiri, ef tek-
ið væri tillit til þess, að laun eru mun lægri
hér, og að mun stærri hluti íslensku þjóðar-
innar en hinna þjóðanna er undir þrítugu.
Við vitum, að flestar nágrannaþjóðir okk-
ar eru með einsetinn grunnskóla. Við vitum
einnig, að við höfiim vanrækt verkmenntun í
framhaldsskólum. En mest verk eigum við þó
fyrir höndum á háskólastigi. Vöxtur í aðsókn
að háskólanámi varð hér seinna en í ná-
grannalöndum okkar, og háskólakerfið er að-
eins byggt upp að hluta. Við þurfum að geta
boðið allt að 60% ungmenna á 20-24 ára aldri
fjölbreytta háskólamenntun. Til þess þurfum
við fleiri gerðir háskóla en nú er. Þá mætti
greina í rannsóknarháskóla, fagháskóla og
héraðsháskóla hliðstætt heitunum „univer-
sity“, „polytechnics“ og „community coll-
ege“ í ensku máli. Þessi greining á við eðli og
markmið náms, en ekkert er því til íyrirstöðu,
að innan sömu skólastofnunar séu allar gerð-
ir í boði. Enda þótt Háskóli íslands sé fyrst og
fremst skilgreindur sem rannsóknaháskóli,
gæti hann einnig boðið nám með fagháskóla-
sniði, og segja má, að margt, sem nú fer fram
innan Endurmenntunarstofnunar Háskólans,
sé skylt því, sem boðið er á vegum héraðshá-
skóla í Bandaríkjunum. Rannsóknarháskólar
eru mannfrekastir og dýrastir þessara gerða
háskóla. Margar þjóðir telja, að þeir þrífist
ekki í minna samfélagi en tveggja milljóna
manna. Við höfum lagt metnað okkar í að
byggja upp slíkan háskóla, þrátt fýrir fámenn-
ið og náð bærilegum árangri. Þannig má velta
því fyrir sér, hvernig umhorfs væri í íslensku
samfélagi, ef Háskóli íslands væri ekki til
staðar. Hitt gefur augaleið, að við munum
ekki hafa efni á að byggja upp margar slíkar
stofnanir. Við verðum því að fara varlega í
uppbyggingu okkar og gæta þess að dreifa
kröftum ekki umfram getu. Samvinna og
verkaskipti við erlenda skóla geta styrkt okk-
ur, og það hlýtur einnig að verða meginreglan
í samstarfi skólastofnana okkar, sem vilja
bjóða nám með sniði rannsóknarháskóla.
Hins vegar virðist vel orðið tímabært, að til
mótvægis við það rannsóknarháskólanám,
sem nú er í boði innan Háskóla Islands, verði
komið upp öflugum fagháskóla með ijöl-
breyttri fagmenntun. Við gætum einnig heim-
ilað bestu framhaldsskólum okkar að gera til-
raunir með rekstur héraðsháskóla, sem byðu
styttri starfsmenntun og byrjun almenns há-
skólanáms. Háskóli Islands gæti hæglega
stutt slíka þróun með samvinnu, en þar mættu
stærstu sveitarfélögin einnig láta til sín taka.
Svo róttækar breytingar innan háskóla-
stigsins þurfa langan aðdraganda og vandleg-
an undirbúning. Meðan þeirra er beðið, verð-
ur Háskóli íslands að axla þá ábyrgð og þann
vanda, sem fylgir ört vaxandi aðsókn að há-
skólanámi. Háskóli Islands er með lögum
skyldugur að taka til náms alla stúdenta, sem
til hans sækja. Svo hlýtur enn að verða, með-
an þeim standa ekki til boða aðrir háskólar hér
á landi. Af þessum sökum hefur Háskólinn
ekki farið fram á almenna heimild til tak-
mörkunar á fjölda, heldur skýrar lagaheimild-
ir til að auka faglegar kröfúr og til að beina
hluta aðsóknar yfir á aðrar námsgreinar, ef að-
sókn að einhverri grein verður svo mikil, að
gæðum námsins þar er stefnt í hættu vegna
skorts á aðstöðu. Til að valda þessu hlutverki
sínu og mæta vaxandi aðsókn, þarf Háskólinn
að fá trygga fjárveitingu í samræmi við nem-
endafjölda. Slík verklagsregla mun í gildi í
grunnskólum og framhaldsskólum og einnig í
öðrum skólum á háskólastigi, en ekki í fjár-
veitingum til Háskóla Islands. Þar sveiflast
fjárveitingar eftir duttlungum ríkisstjórna í
litlu samræmi við þarfir Háskólans. Til að
skýra þessa fullyrðingu vil ég fara nokkrum
orðum um þessi mál undanfarin sjö ár. A
þessu tímabili hefúr skráðum nemendum
Ijölgað um fjórðung. Þeir munu verða a. m. k.
5.400 í upphafi næsta árs. Fjöldi innritaðra
segir þó ekki alla sögu. Meira er að marka
fjölda þeirra, sem þreyta próf. Ef sá fjöldi er
umreiknaður í fúll ársverk í námi jafngildir
hann 4.000 nemendum nú en 2.700 árið 1988.
Nemendum í fullu námi hefúr því fjölgað um
50% á þessum sjö árum. Virkni stúdenta í
námi við Háskólann mun vera með því hæsta,