Árbók Háskóla Íslands - 01.02.1997, Blaðsíða 507
505
-Sgnnsóknar- oq biónustustofnanir
svæðinu í 500 m hæð fyrir Hitaveitu Reykja-
víkur. Til staðsetninga var notaður GPS-
gervitunglamóttakari, sem var mikil framför
frá eldri búnaði. Úrvinnsla stóð yfir á árinu
1994.
Samsaetur í jarðvísindum
Notkun samsæta (ísótópa), bæði geisla-
virkra og stöðugra, í jarðvísindum er marg-
Vlsleg. A Raunvísindastofnun hafa samsætu-
niælingar verið stundaðar frá 1963. í fyrstu
v°ru eingöngu mældar samsætur vetnis í
vatni, en árangur þeirra rannsókna birtist
a- í kortlagningu tvívetnisinnihalds með-
a|arsúrkomu á íslandi. Þar var lagður grunn-
ur að því að nota tvívetni til að kortleggja
“yði heita og kalda grunnvatnsstrauma. Með
nyjum massagreini árið 1984 jukust mjög
umsvif samsæturannsókna á Raunvísinda-
stofnun. Nú eru þar mældar súrefnis-, vetnis-
°8 kolefnissamsætur í vatni og einnig kolefn-
ls' og súrefnissamsætur í sýnum, sem ætluð
eru til aldursgreininga með 14C’-aðferð.
arðhiti og grunnvatn
Samsætur í jarðhitavatni geta gefið ýmsar
UPplýsingar um eðli og ástand jarðhitakerf-
anna. Hér á landi hafa súrefnis- og vetnis-
1T>sætur verið notaðar til að rekja uppruna
3 nsms> Þ- e. hvort vatnið, sem nýta skal, er
aðarúrkoma eða lengra að komið, og
,.anni8 hafa vatnasvið kerfanna verið kort-
hjj 1 Niðurstöður samsætumælinga í jarð-
avatni íslensku Iághitasvæðanna hafa í
egnum tíðina verið túlkaðar í samræmi við
^runnvatnslíkan, sem kennt er við Trausta
i arss°n og Braga Árnason, en líkanið ger-
rað fyri^ að Uppruni lághitakerfanna sé í
h Pum grunnvatnsstraumi, sem liggur frá
Sa endl landsins til sjávar. Það flækir túlkun
v ^ætumælinganna, að grunnvatn getur
við'" uPPruna úrkoma, sem fallið hefur
hef °nnUr veúurfarsskilyrði en ríkja í dag og
j ,U' þarafleiðandi annað samsætuinnihald.
and’ tdtePum er ekki hægt að nota núver-
ið j |tv'vetniskort af meðalársúrkomu á land-
ra 1 ,ad rekja uppruna vatnsins. Nýlegar
0íí s?nnir sýna, að úr gögnum um tvívetnis-
bre SUretnissamsætur megi lesa enn eina
he/tlStær^’ sem nefnd er tvívetnisauki. Sýnt
venð fram á að nota megi tvívetnisauk-
ann til að segja fyrir um uppruna úrkomunn-
ar. Hér á landi getur þessi breytistærð orðið
mikilvæg til að greina vatn eftir aldri, þar
sem búast má við, að úrkoma fyrr á tímum,
þegar hér ríkti annað veðurfar en nú, feli í sér
annan tvívetnisauka en úrkoma á síðustu ár-
þúsundum. Ýmis vatnasvið og grunnvatns-
kerfi hafa verið kortlögð til að fylla upp í
heildarmynd af grunnvatnskerfum landsins.
Vatnasvið Þingvallavatns hefur t. d. verið ít-
arlega athugað með tilliti til stöðugra sam-
sæta. Þær rannsóknir hafa sýnt, að reglulegar
samsætumælingar á sýnum úr stöðuvötnum
og ám geta varpað ljósi á þau ferli, sem eiga
sér stað við uppgufun (t. d. kínetísk hrif) og
áhrif hitastigs og rakastigs á uppgufunina.
Stöðugar samsætur súrefnis og vetnis hafa
einnig verið notaðar til að meta kælingarferli
í jarðhitageymum, þ. e. hvort kólnunin verð-
ur samfara suðu, vegna blöndunar við kald-
ara vatn eða sem leiðnikæling. Þar að auki
hefur fyrrnefndur tvívetnisauki verið notaður
í lághitakerfinu í Mosfellssveit til að að-
greina þrjár ættir vatns innan svæðisins.
Nýlegar mælingar á kolefnissamsætunni l4C
hafa staðfest þessa þrískiptingu innan Mos-
fellsbæjarsvæðisins.
Aldursgreiningar með geislakoli
Árið 1989 var komið upp við Raunvísinda-
stofnun Háskólans aðstöðu til undirbúnings
sýna fyrir 14C-aldursákvarðanir meðal annars
með byggingu á sérstakri lofttæmilínu með
kolefnisfríu lofttæmi. Mælingar á 14C-styrk
sýnanna fara fram á tandemhraðli (AMS) eðl-
isfræðideildar Árósaháskóla, en 13C/12C-hlut-
fallið er mælt á massagreini Raunvísinda-
stofnunar til frekari samanburðar og leiðrétt-
ingar á aldri. Þessi nýja rannsóknaraðstaða
hefur verið hagnýtt til margra verkefna. Sér-
staklega hefur verið unnið að rannsóknum
varðandi síðjökultíma og upphaf nútíma,
gossögu landsins með aldursgreiningum á
koluðum jurtaleifum undir hraunum og ösku-
lögum og aldursgreiningum á grunnvatni. Nú
hafa verið aldursgreind um 400 íslensk sýni
(skeljar, jurtaleifar, grunnvatn og staðlar). Frá
árinu 1992 hafa stöðugar samsætur súrefnis
og kolefnis allra sýna, sem mæld eru á AMS
rannsóknarstofunni í Árósum, verið mældar á
massagreini Raunvísindastofnunar.