Árbók Háskóla Íslands - 01.02.1997, Blaðsíða 557
555
Rannsóknar- og þjónustustofnanir
tækja og leitað eftir stuðningi til hins opin-
kera og einkaaðila, sem höfðu látið sig ljós-
tækni varða. Undirtektir voru mjög góðar, og
segja má, að á fimm ára tímabili hafi tekist
að afla alls þess tækjabúnaðar, sem lagt var
UPP með og talið var, að þyrfti til starfsem-
tnnar. Fyrirferðarmest í víðasta skilningi þess
orðs var svokölluð Ulbrichtkúla eða Ijós-
streymismælir í fullri stærð (3 m að þver-
ttáli), en auk hennar má nefna ljósmælibekk,
geislamæli, ljómamæli og birtumæla auk
pölda annarra mælitækja. A kynningarfundi i
júní 1995 fyrir þá aðila, sem lagt höfðu stof-
unni lið, kom fram, að stofnkostnaður mæli-
tækja næmi rúmlega 4 m. kr.
Með tilkomu Ljóstæknistofú gjörbreytt-
ust möguleikar til verklegrar kennslu, og
jafnframt skapaðist aðstaða til grundvallar-
°g þjónusturannsókna. Það hafði lengi staðið
mnlendum hönnuðum og framleiðendum
lampabúnaðar fyrir þrifúm, að í landinu hafði
ekki verið hægt að framkvæma nauðsynlegar
ijósfræðilegar mælingar. Nú sköpuðust
möguleikar til að mæla ljósstreymi, nýtni
ijósgjafa og lampabúnaðar, kvörðun birtu-
•Umla, jafnframt því að unnt var að mæla með
vmunandi nákvæmni ljósstyrksdreifingu. Þá
var einnig hægt að mæla róflega útgeislun
ijósgjafa og róflegt endurkast og róflega
gegnhleypni efna svo nokkuð sé nefnt.
A meðal fyrstu rannsóknaverkefna, sem
i-jóstæknistofa stóð að, voru tvö verkefni á
sviði umhverfisvöktunar, þ. e. langtímamæl-
'ngar á útfjólublárri ágeislun sólar og dags-
otrtu. Þeim verkefnum verða sérstaklega gerð
skil hér á eftir, en önnur verkefni talin til hér
a undan. Fyrst ber þar að telja rannsóknir á
Siýju, hvort heldur er í lýsingarkerfum eða
umferðarlýsingu. Glýja veldur skertum sjón-
möguleikum víðar en menn almennt gera sér
grein fyrir og getur verið skæður hættuvaldur
! umferð. Þjónustuverkefni á sviði birtumæl-
mga vegna nýrra og eldri lýsingarkerfa voru
'iokkur m. a. í skrifstofuhúsnæði og í íþrótta-
msum, þar sem menn efúðust um gæði
ýsingar eða vildu fá staðfestingu á, að vel
hefði tekist til við hönnun þeirra. Af þjón-
Ustuverkefni fyrir Rafmagnsveitu Reykjavík-
u' má nefna kvörðun birtunema, mælingar á
josstyrksdreifingu ljósbúnaðar fyrir götu-
ýsingu og úttekt á logtíma götulýsingar og
stýringu hennar. Fyrir Sjónstöð íslands voru
sjóngler mæld með tilliti til róflegrar gegn-
hleypni, og í samvinnu við Prenttæknistofn-
un var haldið námskeið um liti og ljósfræði
fyrir þá, sem starfa í prentiðnaði svo nokkur
verkefni séu nefnd.
Dagsbirtumælingar: Samfelldar mælingar á
dagsbirtu i Reykjavík hófúst árið 1991, en
slíkar mælingar höfðu ekki farið fram hér á
landi áður. Markmiðið með þeim er öflun
grundvallarupplýsinga og nýrrar þekkingar,
sem m. a. má nýta við útreikninga á dags-
birtu og lýsingarþörf fyrir mannvirki á Is-
landi sem og til útreikninga á skýjafari og
deyfingu á birtu af þess völdum. A grund-
velli mælinga er fyrirhugað að ákvarða stað-
alár dagsbirtu í Reykjavík. Áður hefúr verið
getið þjónustuverkefnis fyrir Rafmagnsveitu
Reykjavíkur á stýringu götulýsingar. Þar
komu þessar mælingar að miklum notum, en
síðar hafa þær m. a. verið notaðar til rann-
sókna á skammdegisþunglyndi í samstarfi
við Lífeðlisfræðistofnun Háskóla Islands.
Geislamælingar: Frá miðju ári 1991 hafa
verðið gerðar samfelldar róflegar mælingar á
ágeislun á jörðu á bylgjusviðinu 200-800 nm,
þ. e. útfjólublá geislun og ljós. Líkt og dags-
birtumælingarnar er hér um að ræða fyrstu
samfelldu mælingarnar hérlendis, þar sem
geislun sólar er mæld af mikilli nákvæmni.
Bylgjusviðið er skannað með 1 nm upplausn
einu sinni á klukkustund þann tíma sólar-
hringsins, sem bjart er, og hafa mælingarnar
staðið yfir frá vori og til hausts ár hvert. Til-
gangur mælinganna er að afla grundvallar-
upplýsinga um útflólubláa ágeislun á jörðu á
íslandi, og að þeim standa vísindamenn af
ýmsum fræðasviðum. Sem dærni um gildi
þeirra og fyrirhuguð rannsóknaverkefni má
nefna rannsóknir á breytingum á ósonlagi,
rannsóknir á húðkrabbameini, rannsóknir á
áhrifum geislunar á gróðurfar og rannsóknir
á upplitun og veðrun efna. í samstarfi við
landlæknisembættið og The National In-
stitute for Environmental Studies í Japan
hafa niðurstöður mælinganna þegar verið
notaðar til rannsókna á augnsjúkdómum, sem
rekja má til útfjólublárrar geislunar.
Óðinn Þórarinsson.