Árbók Háskóla Íslands - 01.02.1997, Blaðsíða 207
jjjriir háskólakennarar
205
Prófessor, í eftirmælum (2): „Hann hafði mik-
a*lr'í' á þroska og menntun íslenskra lækna.
essi áhrif hafa þó orðið mun meiri vegna
llnna óvenjulegu persónueiginleika, sem
gerðu Dungal að sérstaklega góðum kennara.
ennsla hans var ætíð lifandi og litrík. Honum
Var rórstaklega lagið að vekja áhuga stúdent-
anna og setja mál sitt fram á eftirminnilegan
'alt‘ í flestum tímum talaði hann sig upp í
lta, sem jafnan hreif stúdentana með. í þeim
"mum syfjaði engan.“
Þetta get ég, sem þetta rita, vottað persónu-
ega, bæði eftir að hafa verið stúdent hjá hon-
Urn 1 ^ennslustundum og ekki síður, þar sem
f®, framhaldsnám við Rannsóknastofu
askólans undir hans stjóm. Kaffitímamir,
Pegar hann mátti vera að því að sitja og tala,
rn ogleymanlegir. Stundum var frásögn hans
j a ,.æv'ntýraleg, að grunur var á, að fært væri
s 1 tnn, og sáust þess merki á góðlátlegum
,atri hans að henni lokinni, og oft saug hann
UPP í nefið og leit út um gluggann. Hann
ar að gefa ákveðið merki með því.
ag ra uPphafi hefúr það verið köllun Níelsar
as(U pf^ræ®a lýðinn, ef svo mætti að orði kom-
þj-'g tlr hann liggur fjöldi fræðslugreina í
erl T’timarituin °§ bókum, innlendum og
að V QUm' ^ann ias ósköpin öll og var óspar á
Kr Ta etninu á framfæri við aðra. Á vegum
gáfu/rameÍnsfélags Reykjavlkur hóf hann út-
ber , 'e,,abréfs wn heilbrígðismál í desem-
^rs, ^ °g skrifaði allt efni þess samfellt til
ííma 3 1957' Þetta fféttabréf var fyrirrennari
KrahK SmS- Heilbrigðismál, sem er málgagn
vero ameinsfélags íslands og nálgast nú að
era halfrar aldar gamalt.
VíEftdamaðurinn
rjts r N>els liggja tugir vísindalegra tíma-
Sýj_ireitla; Framan af voru þær um ýmsar
bólu ^3r ' mnnnum og síðan um sýkingar og
fane fln8ar a búfé' Beinkröm var lengi við-
jafnvei f' bans’ °8 takh hann, að böm gætu
vjð jl æðst með hana. Lenti hann í deilum
Þetta ftrÍnU fhoroddsen, barnalækni, um
euda v Ul’ °8 varð su deila fræg á sínum tíma,
hafnaVl|4U ^3U Ralrin bæði hetjur orðs og at-
þáttin’ •ann ritaði um blóðgjafir, og stærsta
fýrjj. P att!ilann á því sviði með því að standa
semi j’(Sl'ngu B1óðabankans, sem hóf starf-
mest u r ^iðari áfin snerust ritstörf hans
m faraldsfræði krabbameins í íslend-
ingum og sérstaklega krabbameins í lungum
og í maga. Hann á ritgerðir i tímaritunum The
Lancet, JAMA og Brítish Medical Jownal,
tímaritum, sem fáir íslendingar hafa átt að-
gang að.
Níels sótti erlend læknaþing árlega og sum
árin oft. Á mörgum þeirra flutti hann fyrir-
lestra um rannsóknir sínar. Einna þekktastir
munu vera þrír fyrirlestrar. Þann fyrsta flutti
hann í Búdapest árið 1948, og var hann um
samband reykinga og lungnakrabbameins. Ní-
els mun hafa verið einna fyrsmr vísindamanna
til þess að benda á þetta. Ungverskur kollegi
minn, sem þá var að hefja læknisnám og varð
síðar samstarfsmaður minn i Bandaríkjunum
(hann flúði í byltingunni 1956), sagðist þá
fyrst hafa kynnst þessari hættu af tóbakinu.
Annan fyrirlesmrinn flutti hann á vegum Roy-
al College of Surgeons í London 1951, svo-
kallaðan Moynihan-fyrirlesmr um krabba-
mein á Islandi. Þriðja fyrirlesturinn, Maud
Abbott fyrirlesmr ársþings Félags bandariskra
meinafræðinga, hélt hann í Chicago árið 1961
og fjallaði þar annars vegar um magakrabba-
mein í Islendingum og samband þess við fæðu,
búsem og atvinnu og hins vegar um dýratil-
raunir, en með þeim hafði honum tekist að
framkalla illkynja æxli. Maud Abbott fyrirlest-
urinn er enn hefðbundinn helsti fýrirlesmr
sama ársþings, en Níels var þess heiðurs að-
njótandi að flytja þann annan í röðinni. Niður-
stöðumar vöktu mikla athygli, og var rituð
frétt um þær í New York Times.
Þáttur íslendinga í rannsóknum á maga-
krabbameini í heiminum var umtalsverður á
árunum 1954-1969, og voru þeir prófessor-
arnir Júlíus Sigurjónsson og Níels Dungal
leiðandi þar. Þeir voru einna fyrstir til þess að
benda á háa tíðni magakrabbameins í Islend-
ingum og til að benda á sambandið við saltað-
an og reyktan mat, kjöt, fisk og sjófugl. Þeir
hlum veglega og eftirsótta rannsóknarstyrki
frá Bandaríkjunum til þessara verkefna.
Krabbameinsframkallandi efni fundust í
reyktum íslenskum mat og sérstaklega þeim,
sem reyktur var heima með gömlu hefð-
bundnu aðferðunum. Nútímaleg reyking var
talin hættulítil. Þessar athuganir leiddu til áð-
urnefndra dýratilrauna Níelsar, sem þóttu
færa frekari sönnur á sambandi. Kenningin
um samband á milli salts í fæðu, magabólgu
og magakrabbameins stendur enn í dag.