Árbók Háskóla Íslands - 01.02.1997, Blaðsíða 476
474
Árbók Háskólaíslands
4. Réttarlæknisfræði
Réttarkrufningar voru ríflega helmingur
árlegra krufninga. Töluvert aukin umsvif
tengjast núna réttarlæknisfræðilegum mála-
flokkum, s. s. barnsfaðemismálum, slysa-
rannsóknum, dauðsföllum tengdum áfengis-
og lyfjatieyslu og lögreglutæknilegum rann-
sóknum á lífsýnum úr árásar-, nauðgunar- og
morðmálum. Óvænt dauðsföll á sjúkrastofn-
unum og eftir læknisaðgerðir koma nú til
rannsóknar réttarlæknis.
5. Litningarannsóknardeild
Umsvif deildarinnar jukust nokkuð á
þessum árum. Árlegur fjöldi litningarann-
sókna var um 1.200 og hafði þá aukist um
33% frá meðaltali næsta 5 ára tímabils á und-
an, 1985-1989. Mest aukning hefúr orðið á
fjölda legvatnsrannsókna, en einnig hefur
litningarannsóknum á beinmergsfmmum
sjúklinga með hvítblæði fjölgað og þær feng-
ið aukið vægi við greiningu og meðferð:
Litningarannsóknir
Ár Fjöldi sýna
1989 1.082
1990 1.058
1991 1.212
1992 1.273
1993 1.150
1994 1.229
Litningarannsóknir beinast að því að finna
litningagalla (chromosomal abnormalities),
sem hugsanlega hafa skaðvænleg áhrif á
byggingu eða starfsemi líkama mannsins.
Grunnur að þessum rannsóknum var lagður á
árunum 1956-1960, en þá var sýnt fram á, að
fjöldi litninga í frumum mannsins væri 46 og
að óeðlilegum fjölda litninga fylgdu andlegir
og líkamlegir ágallar. Á árunum 1966-1970
hófúst litningarannsóknir á fósturfrumum úr
legvatni þungaðra kvenna, og fram komu að-
ferðir til að þekkja litningana hvern um sig við
smásjárskoðun og greina galla og frávik í
innri byggingu þeirra.
Litningarannsóknir á íslandi hófust árið
1967, og í september það ár greindist fyrsti
litningagallinn, svonefnd þrístæða 21 hjá
barni með Downs-heilkenni. í fyrstu var lögð
sérstök áhersla á Iitningarannsóknir hjá börn-
um og eldri einstaklingum með Downs-heil-
kenni, en jafnframt var veitt öll almenn þjon-
usta við lækna og sjúkrahús, hvað varðar
greiningu annarra litningagalla. Á árinu 1978
hófust svo hér á landi litningarannsókmr a
fósturfrumum úr legvatni, og hafa þasr síðan
orðið fyrirferðarmesti þátturinn í starfsenn
deildarinnar.
Öllum þunguðum konum, sem eru í áhættu-
hópum, hvað varðar hættu á litningagalla, fyrst
og fremst konum 35 ára og eldri, en einnig
þeim, sem sjálfar eru með litningagalla, eiga
maka með litningagalla eða hafa áður eignast
barn með slíkan galla, er gefinn kostur á htn-
ingarannsókn á legvatnsfrumum. Legástunga
til sýnistöku hefúr lengst af verið gerð i
viku meðgöngu, og tekur rannsóknin rúmar
tvær vikur. Endurbættar aðferðir við frumu
ræktun gera það að verkum, að nægilegaU
frumuvöxt má einnig fá fram fyrr, eða við
vikna meðgöngu, og hefúr rannsókn á árangn
þeirra þegar farið fram hér á landi. Fylglu
vefssýnistaka (chorionic villous biopsy) er nyf
vaxtarbroddur á fósturrannsóknum. Slik sýnt
má taka með sérstakri ástungu við 10-12 yiK
meðgöngulengd, en í stað þess að tekið se leg
vatn til litningarannsóknarinnar, er tekið sýms
horn úr fylgjutotum. Frumuvöxtur í fylgíut0 ,
um er mikill á þessum tíma meðgöngu, og P
má oftast fá bráðabirgðasvar innan tveggj3 s0
arhringa, þó að endanleg niðurstaða liggiottaS
ekki fyrir, fyrr en að loknum hefðbundnu
tveimur vikum. „
Litningarannsóknir má gera á morg
öðrum tegundum lifandi frumna, en aiSeIt8
ast er að nota blóðfrumur, nánar tiltekið et1
frumur (lymphocytes). Litningarannsókn
börnum er einkum gerð, þegar verið er ^
kanna orsakir vanskapnaðar eða vangemþ
einnig þegar kynþroski unglinga er sio
eða líkamsvöxtur þeirra óeðlilega hæg
Litningarannsókn hjá fullorðnum er 1
vegar fyrst og fremst gerð, þegar um er ^
ræða endurtekin fósturlát eða ófrjóserm, ^
einnig við rannsóknir á vissum tegundum
kynja æxla, einkum hvítblæði. Að auki s
rannsóknarstofan oft milligöngu, þegar sef
þarf lifandi frumur erlendis til sértækra er
skipta- eða erfðarannsókna. ... ,ejt
Á döfinni er nú, að hafin verði sérsto ^
eða skimun til að finna Downs-heilken^
meðgöngutíma kvenna á aldrinum 30-