Árbók Háskóla Íslands - 01.02.1997, Blaðsíða 504
502
Árbók Háskólaísjands
Ljósefnafræði og eðlisefnafræði
Ljóshvötun efnahvarfa í lokuðu rými
Christopher Evans, Agúst Kvaran og Jón
K. F. Geirsson: Markmið verkefnisins er að
auka skilning á áhrifum afmarkaðs rýmis
(restricted reaction spaces) á ljósefnahvörf.
Ýmis yfirborðsvirk efni og cyclodextrin geta
myndað örsmá hvarfumhverfi í vatnslausn-
um, þ. e. afmarkað rými, sem nota má til að
stjórna ljósefnahvörfum. Slík efni nefnast
sameindalokur. Notkun sameindaloka í ljós-
efnahvörfum getur aukið hvarfnýtni, skýrt
hvarfganga og veitt upplýsingarum eiginleika
þeirra sjálfra. Nýlega hefur Christopher
Evans lagt aðaláherslu á að kanna áhrif cyclo-
dextrins á ljósefnahvörf. Lokun sameinda í
stífu holi cyclodextrins getur haft mikil áhrif á
ljósefnahvörf sameindanna. Þrjú kerfi hafa
verið rannsökuð með tilliti til áhrifa cyclodex-
trins á svokölluð „intermolecular" Ijósefna-
hvörf. Kerfi þessi eru (i) „photohydroxyl-
ation“ á 3-nítróanisól og afleiða þess í vatns-
lausnum af cyclodextrin; (ii) hegðun „triplet"
örvaðs ástands alpha-terthio-phenes og efna-
hvörf þess í vatnslausnum af cyclodextrinum;
(iii) áhrif cyclodextrins og alkóhólefna á
hegðun „singlet" orkuástands 2-naphthols.
Fjölljóseindajónun halógena, víxlhalógena
Ágúst Kvaran: Markmið rannsóknanna er
að afla litrófsgagna um Rydberg ástönd og
jónparaástönd, sem unnt er að hýsa með
tveggja ljóseinda örvun, en sem í sumum til-
vikum er ókleift að hýsa með einnar ljóseinda
örvun. Þá er könnuð víxlverkun milli viðkom-
andi ástanda. Mældur hefur verið rafstraumur
frá joð- og brómhaldandi efnum, sem stafar
frá brennidepli leysigeisla, sem beint er á efn-
in á loftkenndu formi, ýmist við stofúhita eða
við ofurkælingu með þenslu. Úrvinnsla hefúr
falist í, að mælingar á straumi fyrir mismun-
andi bylgjulengdir leysigeisla á sýnilega og
útfjólubláa litrófssviðinu (skráning hleðsl-
urófa) hafa verið bornar saman við hermilík-
an. Itarlegar kannanir hafa verið framkvæmd-
ar fyrir joðsameindina og upplýsinga verið
aflað um nokkur áður lítt könnuð Rydberg ás-
tönd sameindarinnar. Þá hafa greinst kerfis-
bundnar orkutilfærslur frá Rydberg ástöndum
yfir í jónparaástönd.
Ágúst Kvaran.
Jarðeðlisfræðistofa
Jarðeðlisfræði er sameiginlegt heiti yf)r
það, þegar hinum ýmsu greinum eðlisvísmda
er beitt til rannsókna á jörðinni og umhver 1
hennar. Óvíða liggja svo margbreytileg °S
áhugaverð rannsóknaverkefni fyrir jarðeðhs
fræðinga rétt við þröskuld vísindastofnana seffl
hér á landi. Hafa niðurstöður margra rann
sókna í þessum fræðum á íslandi reynst nnki
vægar til skilnings á hnattrænum ferlum. Innan
þess hluta jarðeðlisfræðinnar, sem kenndur er
við fasta jörð, er sérstaða landsins einkum m 8
in í legu þess á virkum úthafshrygg og „heitum
reit,“ en því fylgir mikil eldvirkni, jarðhiti og
hreyfingar í jarðskorpunni. í eðlisfræði loft- og
vatnshjúps jarðar eru einnig mjög merk ver
efni til úrlausnar á íslandi svo sem vegna jo
landsins og legu þess á mótum kaldra og h y
hafstrauma. Mæligögn héðan í háloftaffæ m _
eru ekki síður athyglisverð, þar eð landf e
norðurljósabeltinu, sem liggur í kringum seg
ulpól jarðar. f 0ft
Erlendar jarðvísindastofnanir na»
sent leiðangra til rannsókna á landinu og
grenni þess, ýmist á eigin vegum eða i s
vinnu við íslendinga, og hefur áhug' pej ^
verið islenskri starfsemi á þessum svl
mikill hvati.
Rannsóknir í jarðeðlisfræði hér
i landi hafa
ekki einvörðungu gildi sem framlag^
til al-
wjvjvi wuvjjivjuugu ....... - veru-
þjóðavísinda, heldur hafa þær um lei
lega hagræna þýðingu fyrir þjóðina. ®
nefna, að eldgos, iandskjálftar, snjoílo ,
arflóð og stormviðri hafa oft valdið ver ^
tjóni á mannslífúm, mannvirkjum, tæ Ju,. jr
nýtanlegu landi. Jarðeðlisfræðiranns ^
auka skilning manna á slíkum atbur u
geta komið að gagni við að draga úr a æ
sem fýlgir sambýli við þessi náttúruo •
eðlisfræðingar gegna einnig mikilvæg“
verki við könnunjarðhita og vatnsor u grU
við undirbúning og rekstur virkjana. ^
jarðeðlisfræðirannsóknir nýttar við a vjð
aðstæðum við hafna- og jarðgangager
jarðefnaleit. Ekki má heldur gleyma ^
jarðeðlisfræðin ræður yfir aðferðunt' ,0j.
kanna það landslag og bergmyndanir,
ið er undir jöklum, setmyndunum q
J —insoknu
byggja til dæmis landgrunnsrani
mestu á þeim aðferðum.