Tímarit lögfræðinga - 01.03.2004, Page 20

Að framan hefur verið rakið að lögmætisregla refsiréttar í 1. mgr. 69. gr.
stjskr., sem hér eftir verður nefnd grunnreglan um lögbundnar refsiheimildir, sé
einkum byggð á kenningum réttar- og stjómmálaheimspekinnar um réttarríkið
og sjálfsákvörðunarrétt borgaranna eins og aðrar reglur stjómarskrárinnar sem
gera ráð fyrir að löggjafinn sé einn bær til þess að ákveða að ríkisvaldi skuli
beitt með íþyngjandi hætti gagnvart borgurunum. Þá hef ég fært rök að því að
telja beri grunnregluna um lögbundnar refsiheimildir til mannréttinda sem
stjómarskráin veitir borgumnum. Skýra verður 1. mgr. 69. gr. stjskr. með þessi
sjónarmið að leiðarljósi.
3. INNTAK OG GILDISSVIÐ GRUNNREGLUNNAR UM
LÖGBUNDNAR REFSIHEIMILDIR OG HLUTVERK DÓMSTÓLA
VIÐ ÁKVÖRÐUN REFSINGAR, SBR. 2. GR. STJSKR.
Af 1. mgr. 69. gr. stjskr. leiðir að einstaklingi verður að jafnaði aðeins gert
að sæta refsiábyrgð að mælt sé fyrir um hana í settum lögum frá Alþingi. Af
þessu leiðir að löggjafinn verður þá að ákveða til hvaða háttsemi refsiábyrgðin
á að taka og einnig hvaða tegundum refsinga og refsikenndra viðurlaga megi þá
beita og um umfang þeirra. Ákvæði 1. mgr. 69. gr. stjskr. verður að skýra á þá
leið með tilliti til hugtakanotkunar í síðari málsl. 1. mgr. ákvæðisins („viðurlög"
mega ekki verða þyngri ...) og tengsla þess við 1. gr. hgl. að það taki ekki
einungis til eiginlegra refsinga, þ.e. fangelsis og fésekta,21 sbr. 1. mgr. 31. gr.
hgl., sbr. 3. gr. laga nr. 82/1998, heldur einnig til refsikenndra viðurlaga sem
m.a. er mælt fyrir um í VII. kafla hgl., þ.e. öryggisgæslu, annarra öryggis-
ráðstafana, sviptingar réttinda og upptöku eigna, sbr. 2. mgr. 1. gr. hgl., sbr. 1.
gr. laga nr. 31/1961. Á gmndvelli 1. mgr. 69. gr. stjskr. er löggjafanum þannig
skylt að mæla fyrir um hvaða refsitegundum, einum eða fleirum, eða refsi-
kenndu viðurlögum verður beitt vegna tiltekinnar háttsemi. Þá verður að leggja
til gmndvallar að sömu kröfur verði gerðar til refsihœkkunarheimilda og
annarra tilgreindra réttarreglna sem hafa áhrif til refsiþyngingar við ákvörðun
refsingar innan refsimarka ákvæðis.22 Eins og nánar verður rakið í kafla 5
verður að líta svo á að hugtökin refsing og viðurlög í merkingu 1. mgr. 69. gr.
stjskr. hafi sjálfstœtt inntak óháð skilgreiningu almennra laga á hverjum tíma á
eðli þeirra íþyngjandi úrræða sem lög heimila að beitt verði gagnvart
einstaklingum og lögaðilum í tilefni af Iögbroti.
Orðalag 1. mgr. 69. gr. stjskr. gerir með skýrum hætti ráð fyrir þeim
möguleika að manni verði refsað á gmndvelli fullkominnar lögjöfnunar frá
21 Sjá eftirfarandi rit og greinar um fésektir: Þórður Eyjólfsson: „Fésektir". Tímarit lögfræðinga.
2. hefti (1963), bls. 49-64; Jónatan Þórmundsson: „Fésektir og sektafullnusta". Tímarit lögfræð-
inga. 4. hefti. 39. árg. (1989), bls. 226-251, og einnig eftir sama höfund: Viðurlög við afbrotum.
Bókaútgáfa Orators. Reykjavík (1992), bls. 216-243.
22 Vagn Greve, Asbjörn Jensen & Gorm Toftegaard Nielsen: Kommenteret straffelov,
Almindelig del, bls. 95. Þar segir m.a. að grunnreglan í I. gr. dönsku hgl. „gælder ogsá ved straffor-
höjelsesgrunde og ved andre bebyrdende fölger af strafmæssig karakter".
14