Tímarit lögfræðinga - 01.03.2004, Page 22

tilteknar tegundir brota nokkuð verulega frá eldri löggjöf komast dómstólar
almennt ekki hjá því að byggja ákvarðanir sínar um refsingu fyrir slík brot á
hinni nýju löggjöf, sbr. H 1999 544 (skattalagabrot).26 Gera verður þó þann
fyrirvara að skýra verður 1. mgr. 69. gr. stjskr. með það í huga að samkvæmt 2.
gr. stjskr. eru settar vissar hömlur við því að löggjafinn afnemi eða takmarki
óhóflega sjálfstætt mat dómstóla við ákvörðun refsingar í hverju tilviki fyrir sig,
a.m.k. þegar um fangelsisrefsingu er að ræða.27 Er því nauðsynlegt að víkja að
nýlegri dómaframkvæmd um skýringu 2. gr. stjskr. í þessu samhengi.
I H 1999 544 (skattalagabrot) var E ákærður fyrir brot gegn lögum nr.
50/1988 um virðisaukaskatt og lögum nr. 45/1987 um staðgreiðslu opinberra
gjalda. Er E framdi brot sín höfðu fyrirmæli um lágmark sekta í 1. mgr. 40. gr.
laga nr. 50/1988 og 2. mgr. 30. gr. laga nr. 45/1987 tekið verulegum breytingum
með lögum nr. 42/1995.28 Eftir breytinguna geta fésektir vegna brota á lögum
nr. 50/1988, sbr. einnig lokamálsl. 1. mgr. 262. gr. hgl., sbr. lög nr. 39/1995,
aldrei numið lægri fjárhæð en sem nemur tvöfaldri skattfjárhæð sem undan er
dregin, vanrækt er greiðsla á eða endurgreidd er um of.29 í dómi Hæstaréttar
sagði m.a. svo:
Þótt fallast verði á að áðumefnd lagafyrirmæli leiði til verulega hærri refsingar en
þeirrar, sem almennt er nú ákveðin vegna sambærilegra brota og áður var ákveðin
vegna sams konar brota, verða þau hvorki af þeim sökum né öðrum réttilega talin
brjóta í bága við 2. gr. eða 1. mgr. 65. gr. stjómarskrárinnar, sbr. 3. gr. stjómar-
skipunarlaga nr. 97/1995. Samkvæmt 1. málslið 61. gr. stjórnarskrárinnar verður því
26 Ég hef hins vegar fært rök að því á öðrum vettvangi að 1. mgr. 68. gr. stjómarskrárinnar um bann
við ómannúðlegri eða vanvirðandi refsingu kunni eftir atvikum að setja löggjafanum tiltekin mörk
í þessum efnum, sjá Róbert R. Spanó: „Akvæði 1. mgr. 68. stjómarskrárinnar um bann við
ómannúðlegri eða vanvirðandi meðferð eða refsingu". Lögberg, rit Lagastofnunar Háskóla íslands.
Háskólaútgáfan (2003), bls. 674-677.
27 Um réttargrundvöll refsiákvörðunar og um aðferðir við refsimat og áhrif breyttra aðstæðna í því
samhengi vísast til greinar Jónatans Þórmundssonar: „Rökstuðningur refsiákvörðunar". Rann-
sóknir í félagsvísindum IV, Lagadeild. Háskólaútgáfan (2003), bls. 11-15 og 24-28.
28 Sjá hér Jónatan Þórmundsson: „Rökstuðningur refsiákvörðunar", bls. 14-15.
29 I ákvæði 2. mgr. 30. gr. laga nr. 45/1987 um staðgreiðslu opinberra gjalda. sbr. 2. gr. laga nr.
42/1995, er að finna samsvarandi ákvæði um lágmarksfésekt sem getur aldrei numið lægri fjárhæð
en sem nemur tvöfaldri skattfjárhæð sem launagreiðandi vanrækir að halda eftir eða standa skil á
nema þyngri refsing liggi við brotinu eftir 247. gr. almennra hegningarlaga. Þá var með 1. gr. laga
nr. 42/1995 gert ráð fyrir sambærilegri margfeldisreglu íþágildandi 1. mgr. 107. gr. laganr. 75/1981
um tekjuskatt og eignarskatt. sbr. nú 1. mgr. 109. gr. laga nr. 90/2003.
16