Tímarit lögfræðinga - 01.03.2004, Síða 73

Að öðrum fræðimönnum ólöstuðum má telja að Norðmaðurinn Knut S. Selmer hafi
tekið álitaefnið hvað föstustum tökum, en hann leitast við að greina það út frá réttarþró-
un sem átti sér stað í Noregi á sjöunda og áttunda áratug síðustu aldar. Þykir rétt að gera
umfjöllun hans góð skil hér, enda um margt merkilega og mikilvæga réttarþróun að
ræða. Þá voru rannsóknir og skoðanir Selmer lagðar til grundvallar við heildarendur-
skoðun norsku FAL snemma á níunda áratug síðustu aldar, sem hafði í för með sér að
staða hlutlægra ábyrgðartakmarkana þar í landi varð mun skýrari en áður hafði verið, en
ný lög um vátryggingarsamninga tóku gildi í Noregi árið 1989. Selmer kveður fyrst hafa
reynt á túlkun og heimfærslu dulbúinna hegðunarreglna með skýrum hætti fyrir dóm-
stólum í Noregi árið 1963 í eftirfarandi dómi:
NRT 1963:1164 (NH)
Bifreið fyrirtækisins V var vátryggð hjá vátryggingafélaginu F. I skilmálum trygg-
ingarinnar var kveðið á um að félagið greiddi ekki bætur vegna tjóns sem yrði þeg-
ar bifreiðinni væri ekið af manni sem ekki hefði gilt ökuskírteini og eiganda bifreið-
arinnar, þeim sem ábyrgð bar á bifreiðinni eða þeim sem fram kom fyrir hans hönd
var eða mátti vera það ljóst. Bifreiðin skemmdist í árekstri á meðan henni var ekið
af starfsmanni V sem ekki hafði ökuskírteini. F neitaði að greiða bætur úr húftrygg-
ingu bifreiðarinnar og krafðist auk þess endurgreiðslu vegna greiðslu úr ábyrgðar-
tryggingu hennar með vísan til nefnds ákvæðis skilmálanna. Af hálfu V var því hald-
ið fram að F yrði að sýna fram á sök af hálfu stjómar þess, í samræmi við meginreglu
1. mlsl. 20. gr. FAL, til að losna úr ábyrgð. Til vara hélt V því fram að umrætt ákvæði
yrði að telja varúðarreglu í skilningi 51. gr. FAL og þar sem ekki væri fyrir hendi or-
sakasamband á milli vöntunar á ökuskírteini og tjónsins bæri F fulla ábyrgð.
Hæstiréttur Noregs komst að þeirri niðurstöðu að F gæti borið fyrir sig umrætt
ákvæði óháð nefndum reglum FAL og að yfirmenn í V hafi mátt vita að bílstjórinn
hafði ekki ökuskírteini. Varðandi varamálsástæðu V komst rétturinn að þeirri niður-
stöðu að ekki væri eðlilegt að líta á umrætt ákvæði sem varúðarreglu í skilningi 51.
gr. FAL. Þá sagði að F hefði augljósa og lögmæta hagsmuni af því að undanþiggja
sig ábyrgð vegna tjóna sem yrðu við þær aðstæður að bílnum væri ekið af manni sem
ekki gæti sýnt fram á hæfi sitt til þess með því að bera ökuskírteini. Þá sagði í dóm-
inum að umrætt ákvæði væri einnig heppilegt út frá samfélagslegu sjónarmiði og
ekki ósanngjamt gagnvart vátryggðum.74 Tveimur ámm síðar reyndi aftur á beitingu
ákvæðis 20. gr. FAL í keimlíku tilviki.
NRT 1965:437 (NH)
Vátryggður eigandi bifreiðar lést þegar hann varð fyrir bifreiðinni er henni var ekið
af ungum pilti sem ekki hafði ökuréttindi. Félagið neitaði greiðslu bóta með vísan til
skilmálaákvæðis er undanskildi ábyrgð þess tjón sem yrðu þegar bifreiðinni væri
ekið af manni án ökuskírteinis. Ekkja hins látna hélt því fram að ákvæði f skilmál-
um, sem kvað á um að félagið væri laust úr ábyrgð í slíkum tilfellum, yrði að skýra
með hliðsjón af 20. gr. FAL og þar sem vátryggður hefði ekki sýnt af sér stórkostlegt
gáleysi yrði félagið að greiða fullar bætur. Niðurstaða dómsins var sú að nefnt skil-
74 Reifun byggð á Selmer, bls. 191.
67