Hugur - 01.06.2011, Síða 17

Við erum stödd i flœkju veruleikans
15
hinn bóginn hafa ríkjandi skoðanir innan heimspekinnar, t.d. um manninn sem
siðveru eða þekkingarveru, verið byggðar á mannskilningi sem er oft lýst sem
„karlhverfum“, „hvítum“ og „vestrænum". Það sem átt er við með þessu er að
alhæfingar um manninn sem sið- og þekkingarveruna hafa oft byggt á einhverri
ímynd um karlinn. Þessar alhæfingar þarf að gagnrýna. Þess vegna finnst mér
staða á jaðri heimspekinnar eftirsóknarverð. Hún gefur þekkingarfræðilegt for-
skot. Femínískir heimspekingar og margt fólk úr minnihlutahópum eru meðvituð
um þetta og vinna í þessum anda.
Oft mætum við miklu skilningsleysi meðal þeirra sem áh'ta sig óhulta í megin-
straumi heimspekinnar en eru í raun, að einhverju leyti og óaívitandi, að þurrka
upp þennan straum. Miðjan þarfnast næringar frá jöðrunum, en á ekki að loka sig
af frá þeim. Margir þeir heimspekingar sem hafa endurnýjað heimspekina hvað
mest hafa einmitt unnið út frá jöðrunum, eins og t.d. Schelling, Schopenhauer,
Nietzsche, Kierkegaard og nú nær okkur í tíma, Luce Irigaray. Heimspekin er á
ýmsan hátt komin í varnarstöðu miðað við dýrð fyrri tíma, hún var jú upphaflega
drottning vísindanna. Aðrar greinar innan hug- og félagsvísinda hafa reytt af
henni fjaðrirnar með því að taka upp heimspekileg viðfangsefni og þróa þau
áfram á sínum vettvangi og um leið hefur heimspekin víða hrakið jaðarstrauma
sína inn í greinar eins og menningarfræði og trúarbragðafræði og er þetta sér-
staklega áberandi í Bandaríkjunum.
En telurpú að heimspekin hafi burði til að taka sjálfa sig til skoðunar?
Heimspekin ætti að hafa burði til þess umfram flestar aðrar greinar vegna þess
að grunnafstaða heimspekinnar er að spyrja og efast um hið sjálfsagða. Við verð-
um að huga að því að heimspeki 20. aldar hefur mjög litast af vísindahyggju.
Heimspeki, líkt og margar aðrar greinar innan félagsvísinda, hefur séð ofsjónum
yfir aðferðum raunvísinda og talið sig þurfa að iðka sín fræði í svipuðum anda.
Vissulega er vísindaleg krafa um skýrleika og nákvæmni ótvíræð, en heimspeki
má ekki gleyma því að hugmynd hennar um heiminn er önnur en hugmynd
raunvísindanna. Heimur raunvísindanna er hlutgerður heimur. Heimur heim-
spekinnar er heimurinn sem við lifum og hrærumst í sem einstaklingar, sem
félagsverur, sem andlegar og efnislegar verur, og líka sem staðsettar í tilteknu
kyni, aldri, menningarheimi o.s.frv. Þess vegna er athyglisvert að analýtísk heim-
speki annars vegar og fyrirbærafræði hins vegar skuli vera megingreinar 20. aldar
heimspeki. Önnur hefur kröfuna um skýrleika og greiningu tungumáls að leið-
arljósi, en fyrirbærafræðin leitast við að lýsa reynslu af lífheimi manna. Þetta eru
góðar forsendur til að byggja á. Vísindaheimspeki hefur einnig verið stór grein
innan heimspeki síðustu aldar, en hún hefur iðulega verið of þröng að mínu mati
og það gerir heimspekinni sjálfri of erfitt fyrir að taka sig til sjálfskoðunar sem
vísindagrein. Vísindaheimspekileg greining heimspekinnar getur ekki einungis
falist í því að sundurgreina helstu þekkingarfræðileg hugtök heimspekinnar.
Vísindaheimspekileg greining verður einnig að taka mið af fyrirbærafræðilegri,
félagsvísindalegri og sagnfræðilegri rýni á heimspeki sem akademískt fag. Franski