Hugur - 01.06.2011, Side 20

18 Kristian Guttesen rœðir við Sigrtði Þorgeirsdóttur
Mér virðistpú vera að lýsapeirri afstöðu að vitundarleysi um stöðu okkar ínáttúrunni
sé ástæðapeirrar blindni sem við hljótum að vera haldin.
I upphafi ritgerðar sinnar „Um sannleika og lygi í ósiðrænum skilningi" talar
Nietzsche um það að líf mannkyns eigi sér upphaf og endi. Það megi líkja því við
drambláta mínútu í samhengi alheimsins. Dramblát vegna þess að við ímynd-
um okkur að við séum miðja og hápunktur alls sem er, en erum í rauninni bara
hlekkur í þróunarkeðju. Að því leyti höfum við aftengt okkur náttúrunni. Þegar
ég tala um að maðurinn nái siðferðilegri sátt við náttúruna, þá er ég ekki að tala
um afturhvarf til heiðins skilnings á stöðu okkar í henni, þó að það sé margt
ágætt við hann. Mér er fyrst og fremst umhugað um að við skiljum stöðu okkar
í henni og séum siðferðilega ábyrg gagnvart komandi kynslóðum. Okkur ber að
skila náttúrunni til þeirra í sama eða betra ástandi. Það var ein ástæðan íynr því
að ég gerðist umhverfissinni skömmu eftir að ég fluttist til Islands um síðustu
aldamót. Mér fannst gengið of hart að íslenskri náttúru af stórfyrirtækjum sem
voru heldur ekld að hugsa um hag samfélagsins í víðari skilningi. Jafnframt hefur
mér alltaf fundist nauðsynlegt að grafa undan skörpum aðgreiningum á aktívisma
og heimspeki eða fræðum, kenningum og athöfnum, og starfi einstaklinga og
samstarfi við aðra. Það er margt um hverja þessara þriggja aðgreininga að segja.
Auðvitað mega fræði aldrei verið alfarið í þágu aktívisma, vegna þess að þá eru
þau orðin að stjórnmálastefnu eða hugmyndafræði. Fræðimenn verða alltaf að
leitast við að hafa það sem sannara reynist, að vinna í þágu sannleikans jafnvel
þótt við þekkjum ekki sannleikann „nema sem brot og í böndum“ eins og segir í
gömlu kvæði. Engu að síður tel ég að það að starfa t.d. að umhverfismálum eða
jafnréttismálum hafi gefið mér mikinn efnivið til að vinna úr í minni heimspeki.
Að vissu leyti hefúr aktívisminn verið mér eldsmatur, ef svo má að orði komast.
Kenningar og athafnir hafa að því leyti orðið mér samofnari. Samstarf við aðra
í aktívisma getur verið óendanlega gefandi og það er mikið frelsi fólgið í því að
fylgja hugsjón. Stundum var ég gagnrýnd af öðrum fræðimönnum fyrir að taka
virkan þátt í baráttu gegn byggingu Kárahnjúkavirkjunar, að með því að taka
afstöðu myndi ég glata trúverðugleika sem fræðimaður. Ég tók afstöðu í þessu
máli sem borgari og ég lærði sem fræðimaður af því.
En eiga fræðimenn ekki einmitt aðgœta hlutlœgni?
Oft virðist sem talið sé að hlutverk heimspekinga og siðfræðinga sé að standa á
hliðarlínunni líkt og lýsendur í fótboltaleik. Þeirra hlutverk sé það að rýna í leik-
inn og segja að bláa liðið sæki svona fram og rauða liðið svona. Hlutverk siðfræð-
ingsins sé síðan að sýna fram á mögulega kosti og galla hvors leikafbrigðis um sig,
en alls el<ki að fella neina dóma eða taka afstöðu. Ég held að sýn okkar sem slíkir
„lýsendur" sé minna óhlutdræg en við viljum oft vera láta. Heimspekingar eru í
auknum mæli krafðir um þátttöku í „sannleiksskýrslum“ og „sannleiksnefndum".
Lagaleg afgreiðsla er oft takmörkuð vegna þess að hún fjallar um ábyrgð ein-
staklinga sem þarf að sýkna eða sakfella. I viðamiklum og flóknum samfélags-
legum deilumálum þarf að reifa máfin á mun víðtækari hátt (m.a. vegna þess að