Hugur - 01.06.2011, Blaðsíða 21

Við erum stödd í flækju veruleikans
19
það nægir ekki að rekja ábyrgð til einstaklinga) til þess að gera sér sem sannasta
mynd, leiða sannleika fram. Heimspekingar hafa stundum talið sig vera hlutlæga
áhorfendur, en við erum alltaf þátttakendur vegna þess að sýn okkar er skilyrt af
stöðu okkar, hagsmunum og viðhorfum. Þess vegna finnst mér heiðarlegra að
tala um að heimspekin geti verið haldin því sem Nietzsche kallaði vitsmunalega
æru, fremur en að vera hlutlæg og þannig hlutlaus sýn á viðfangsefnið hverju
sinni. Við erum ævinlega „staðsett" sem þekkingarverur, eins og Sandra Harding
hefur skýrt svo vel í þekkingarfræði sinni um hvernig staðsetning mótar þekk-
ingu. Við þurfum að vera okkur meðvituð um staðsetningu okkar og viðurkenna
að sjónarhorn okkar er takmarkað. Hvað varðar aftur á móti stöðu heimspekings
sem aktívista og fræðimanns, þá er margt fleira um það að segja. Það er vandrat-
aður meðalvegur þarna. Hannah Arendt hefur ijallað öðrum betur um það með
aðgreiningu sinni á vita activa og vita contemplativa, eða lífi okkar sem borgara
í samfélagi og lífi ígrundunar. Igrundunin er ævinlega svolítið á hliðarlínunni,
hún verður að halda ákveðinni fjarlægð á það sem er að gerast en um leið verður
ígrundunin að geta byggst á þekkingu á raunverulegum aðstæðum. Heimspeki
má ekki þjást af reynsluleysi eigi hún að geta verið vitur um veruleikann. Mér
hefur alltaf fundist Sókrates flottur að því leyti sem ég held að hann hafi í senn
búið yfir götuvisku (hann var jú úti á götu að tala við fólk) og vísdómi um eilíf
íhugunarefni heimspekinnar sem kreijast næðis og tíma til ígrundunar.
I lok síðasta árs gafst pú ásamt premur öðrum heimspekingum1 tit bók um heimspeki
fieðingar og dauða. Hvers vegna tókupiðpetta efnifyrir?
Þessi bók er afrakstur nokkurra ára samstarfs fjögurra kvenheimspekinga á
Norðurlöndum, þeirra Söru Heinámaa, Robin May Schott, Vigdisar Songe-
Moller og mín. Við höfiim allar fúndið hjá okkur þörf til að bregðast við þáttum í
ráðandi mannskilningi heimspekihefðarinnar, og einn af þeim þáttum er afstaðan
til dauðans. Allt frá dögum Sókratesar hefur vestræn heimspekihefð lagt mikla
áherslu á að heimspekileg grunnafstaða feli í sér vitund um endanleika og dauða.
Sókrates sagði jú sjálfúr að heimspeki væri æfing fyrir dauðann og þetta viðhorf
nær inn í heimspeki 20. aldar, og birtist t.d. í hugmynd Heideggers um veru-til-
dauða sem kjarna þess að vera það sem hann kallaði eiginlega tilvist. Vissulega
viljum við ekki gera lítið úr því að dauði og endalok skipta miklu máli fyrir til-
vist okkar. Hins vegar veltum við fyrir okkur hvort að upphaf og fæðing hafi
verið vanmetin fyrirbæri í heimspekihefðinni með tilliti til merkingar þeirra fyrir
mannlega tilvist. Hannah Arendt benti á þetta á 20. öld, en hún skilgreindi fæð-
ingarleika sem þá staðreynd að það fæðast alltaf nýjar manneskjur og þess vegna
endurnýjar heimurinn sig en í því felst í senn ný von og ný áhætta. Við í okkar
rannsóknum leituðumst við að skoða samband beggja hugtaka en ekki við það að
reyna að skipta út merkingu fæðingar fyrir merkingu dauðans sem heimspeldlega
1 Robin May Schott (ritstj.), Sara Heinamaa, Vigdis Songe-Moller og Sigridur Thorgeirsdottir,
Birth, Death, andFemininity: Philosophies ofEmbodiment. Bloomington og Indianapolis: Indiana
University Press, 2010.