Hugur - 01.06.2011, Page 23

Við erum stödd iflækju veruleikans
21
frá heimspeki upplýsingarinnar. Mér finnst afar mikilvægt að menn séu virtir sem
einstaklingar og viðurkenndir fyrir einstaklingseðli sitt. Þetta er kjarni í ævafornri
hugsun um að heimspekileg afstaða sé hugrekki til að hugsa sjálf og láta engan
hugsa fyrir sig. Hins vegar hefur þessi mannskilningur oft vanmetið hvernig við
erum sem manneskjur skilyrt af aðstæðum og efnislegum veruleika okkar. Heim-
spekin á jú að setja fram raunsæjan mannslcilning.
Mig langar til að vita hvernigpú skilur hugrekki ípvi sem pú varst að enda við að
segja.
1 ritgerð sinni um upplýsinguna2 sagði Kant að við yrðum að hafa hugrekki til að
hugsa. Hann hafði það svo sannarlega sjálfur enda sagði þýska Ijóðskáldið Hein-
rich Heine að Kant væri heimspekingurinn sem hefði rústað öllu í þeim tilgangi
að skapa heimspekinni og hugsuninni nýjan grundvöll. Hugrekki getur verið af
ýmsum toga í þessu samhengi. Það getur falist í að vera óhrædd við að gagnrýna
kenningar og viðmið og að þora að koma með nýjar áherslur og spurningar. Eg
held það felist líka í því að vera sér mjög meðvituð um þá stöðu og það hlutverk
sem heimspeldn hefur sem vísindagrein og sem rödd í samfélaginu. Akademísk
heimspeki er margbreytileg iðja. Hún getur verið mjög sérhæfð rannsóknarvinna
og greining hugtaka, en hún getur líka verið viðleitni til að varpa ljósi á stöðu
mannsins í félagslegu og heimssögulegu samhengi. Habermas hefur notað þau
orð um slíka heimspeki að hún sé frelsandi þekking, þ.e.a.s. að hún losi okkur úr
viðjum ranglætis og kúgunar. Grace Jantzen hefur sagt að heimspeki eigi að vera
heilandi þekking, en hún sér ofbeldi í sumum meginhugtökum heimspeki (og
það hafa fleiri heimspekingar gert) sem þurfi að vinna gegn. Henni finnst t.d. að
hefðbundin viðhorf til dauðans endurspegli óra um að ná stjórn yfir lífi og dauða,
konum og líkamleika. Þá á hún einnig m.a. við að mannskilningur heimspeki
hygli sumum hópum, t.d. hvítum körlum, á kostnað annarra sem hefðu eins og
Simone de Beauvoir sagði verið skilgreindir sem „annarlegir" eða öðruvísi. Það
sem Jantzen og Beauvoir eru að tala um er að hugsanakerfi sem verða ráðandi
í menningu séu vandamálið. Egypski rithöfundurinn og femínistinn Nawal E1
Saadawi segir að ráðandi kerfi heimsins sé feðraveldiskapítalismi. Sú staðreynd að
konur eigi ekki nema eitt prósent af landi heimsins og álíka lítið af auði heimsins
er til marks um þetta. Reyndar eru sumar konur h'ka vitorðsmenn í valdakerfum
og hópar karlar kúgaðir af þeim og þess vegna er nákvæmara að tala um „yfirráða-
karlmennsku“ (e. hegemonic masculinity). Peningakerfi heimsins er þess eðlis að
níutíu prósent mannkyns afla fjár fyrir þau tíu prósent manna sem eiga obbann af
auði heimsins og gleymum því ekki að þessi auðlegð hefur safnast á fárra hendur
með því að arðræna nýlendur í fortíðinni og með því að ganga á forða og auðlindir
komandi kynslóða og á náttúruna sjálfa. Eg held að þetta hljóti að vera stærsta
verkefni samtímans og heimspekinnar líka, að skilja þau kerfi og öfl sem viðhalda
þessu ranglæti en það er vert að hafa í huga að stór hluti fjármagns er bundinn
2 Immanuel Kant, „Svar við spurningunni: Hvað er upplýsing?" (Elna Katrín Jónsdóttir og Anna
Þorsteinsdóttir þýddu), Skírnir 167, haust 1993, bls. 379-386.