Hugur - 01.06.2011, Síða 39

Náttúran, raunin ogveran
37
ist vandsvarað. Hvers vegna? Vegna þess að veran í hreinleika sínum, hin upp-
runalega vera, er samfelld og heil, en um leið og tekið er til við að lýsa henni er
þessi heild rofin, hreinleiki hennar er spjallaður (spjall er spjöll), orðið óhreinkar
hana.5 „Orðið drepur hlutinn“, eins og ýmsir hugsuðir hafa orðað það, og veran
er einmitt í vissum skilningi, þ.e.a.s. á þessu stigi hugsunarinnar, hlutur - og ekki
bara hvaða hlutur sem er, heldur Hluturinn með stórum staf, Hluturinn í sjálfum
sér. Handan allrar aðgreiningar, handan allrar spennu sem hlýst af klofningi og
greinarmun. Og þar af leiðandi handan allrar merkingar. Eða, með öðrum orðum,
handan allra orða. Um hana er ekkert ad segja -pað er tómt mál að tala um hana.
En þegar hér er komið sögu - í þessari hugsun hinstu raka - sjáum við, við sem
hugsum saman, að veran er, satt að segja, það sama og ekkert. Hún er ekkert til-
tekið, hún er enginn hlutur, það er tómt mál að tala.um að hún sé eitthvað. Hún
verður ekki greind í sundur, né heldur verður horft á hana utan frá - væri það
hægt væri sá sjónarhóll sjálfur til, þ.e. hluti af verunni, og þá væri hann ekki utan
hennar. Ef veran er allt sem er, þá er veran neind. Heildin, hugsuð fortakslaust
sem heild, er ekkert.6 7
„Hin hreina vera og hin hreina neind eru sem sagtpað sama.“7 Sú er niðurstaða
Hegels, og okkar, af þessum vangaveltum. Hverslags niðurstaða er það? Hverju
skilar hún? Skilur hún okkur eftir í einhvers konar frumspekilegri tómhyggju,
verufræði neindarinnar? Nei - og hér birtist sjálfur galdur Hegels, hér byrja
hjólin að snúast, hjól kerfisins, díalektíkurinnar, sögunnar - einmitt ekki. Því að
niðurstaðan sjálf, setningin „veran og neindin eru það sama“, felur lausnina í sér.
Greinarmunurinn á veru og neind er til — veran og neindin eru ekki það sama, að
minnsta kosti ekki að öllu leyti - að minnsta kosti ekki í hugsuninni, því að þegar
hugsað er um veruna h'ður ekki á löngu áður en hún steypist yfir í neindina, og
öfugt. I sjálfri niðurstöðunni „veran og neindin eru það sama“ er fólgin einhvers
konar verkleg mótsögn — og í þessari mótsögn býr krafturinn sem knýr hugsunina,
og þar með veruleikann, áfram.8 Sú staðreynd að hugsunin komst úr sporunum,
hún gat haggað við verunni og haldið yfir í neindina, og síðan lagt þetta tvennt að
jöfnu - þessi staðreynd sýnir að veran (og/eða neindin) á sér framvindu, að veran
5 I „Hugleiðingum við Öskju" beinir Páll talinu á einum stað að skáldum og lýsir þeim þannig að
orð þeirra geti borið „hinn óróa huga [...] úr einsemd hinnar þöglu reynslu til móts við fegurð
handan allra orða þar sem hann getur dvalið um aldur og ævi ósnortinn af sora heimsins, hins
óskiljanlega, sundraða heims sem er hlutskipti okkar og mannkynsins aUs“ (12). Þannig er dygð
skáldsins í því fólginn að geta svipt lesanda sínum upp úr „soranum" og til móts við hreinleik-
ann — en hætt er við því að samruninn við veruna sem þarna er gefið fyrirheit um verði aldrei
fúllkominn, þ.e. fái ekki varað „um aldur og ævi“, fyrr en ljóðaunnandinn - geispar golunni.
6 Afar hliðstæða víxlverkun veru og neindar má sjá að verki í frægri ritgerð Heideggers, „Hvað er
frumspeki?" (Heidegger 2011).
7 Hegel 1969: 83.
8 I þessum skilningi er mótsögnin líka sú spenna sem Sigmund Freud leggur að jöfnu við lífið sjálft
- h'fið er spenna í hinu dauða efni, og sú viðleitni að losa þessa spennu og hverfa aftur til hins
lífvana efnis er það sem Freud kallar dauðahvöt í hinni mögnuðu ritgerð sinni „Handan velh'ð-
unarlögmálsins". Þar skrifar hann m.a.: „Einhvern tíma kviknaði líf úr dauðu efni fyrir áhrif afla,
sem vér getum enga hugmynd gert oss um. Vera má, að það hafi verið ferli líkt því, sem síðar lét
meðvitund þróast á sérstöku svæði hins lifandi efnis. Spennan, sem við það varð í efni, sem áður
var h'fvana, reyndi síðan að eyða sjálfri sér. Þannig varð fyrsta eðlishvötin til: hvötin til að hverfa
aftur til hins lffvana" (Freud 2002:121).